නමො තස්‌ස භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස
කච්‌චායනබ්‍යාකරණං
1. සන්‌ධි
ඉති සන්‌ධිකප්‌පෙ පඨමො කණ්‌ඩො.
ඉති සන්‌ධිකප්‌පෙ දුතියො කණ්‌ඩො.
ඉති සන්‌ධිකප්‌පෙ තතියො කණ්‌ඩො.
ඉති සන්‌ධිකප්‌පෙ චතුත්‌ථො කණ්‌ඩො.
ඉති සන්‌ධිකප්‌පෙ පඤ්‌චමො කණ්‌ඩො.
සන්‌ධිසුත්‌තං නිට්‌ඨිතං.
2. නාම
ඉති නාමකප්‌පෙ පඨමො කණ්‌ඩො.
ඉති නාමකප්‌පෙ දුතියො කණ්‌ඩො.
ඉති නාමකප්‌පෙ තතියො කණ්‌ඩො.
ඉති නාමකප්‌පෙ චතුත්‌ථො කණ්‌ඩො.
ඉති නාමකප්‌පෙ පඤ්‌චමො කණ්‌ඩො.
නාමසුත්‌තං නිට්‌ඨිතං.
3. කාරක
275, 312. දූරන්‌තිකද්‌ධකාල නිම්‌මාන ත්‌වාලොප දිසා යොග විභත්‌තාරප්‌පයොග සුද්‌ධප්‌පමොචනහෙතු විවිත්‌තප්‌පමාණපුබ්‌බයොග බන්‌ධනගුණවචන පඤ්‌හකථන ථොකාතත්‌තූසු ච.
277, 303. සිලාඝ හනු ඨා සප ධාර පිහ කුධ දුහිස්‌සො ස්‌සූය රාධික්‌ඛ පච්‌චාසුණ අනුපතිගිණ පුබ්‌බකත්‌තාරොචනත්‌ථ තදත්‌ථ තුමත්‌ථාලමත්‌ථ මඤ්‌ඤානාදරප්‌පාණිනි ගත්‍යත්‌ථකම්‌මනිආසිසත්‌ථසම්‌මුතිභිය්‍යසත්‌තම්‍යත්‌ථෙසු ච.
ඉති නාමකප්‌පෙ කාරකකප්‌පො ඡට්‌ඨො කණ්‌ඩො.
කාරකසුත්‌තං නිට්‌ඨිතං.
4. සමාස
ඉති නාමකප්‌පෙ සමාසකප්‌පො සත්‌තමො කණ්‌ඩො.
සමාසසුත්‌ථං නිට්‌ඨිතං.
5. තද්‌ධිත
389, 413. ගණනෙදසස්‌ස ද්‌වි ති චතු පඤ්‌ච ඡ සත්‌ත අට්‌ඨනවකානං වී ති චත්‌තාර පඤ්‌ඤා ඡ සත්‌තාසනවා යොසු යොනඤ්‌චීසමාසංඨිරිතීතුති.
ඉති නාමකප්‌පෙ තද්‌ධිතකප්‌පො අට්‌ඨමො කණ්‌ඩො.
තද්‌ධිතසුත්‌තං නිට්‌ඨිතං.
6. ආඛ්‍යාති
425, 453. සත්‌තමී එය්‍ය එය්‍යුං, එය්‍යාසි එය්‍යාථ, එය්‍යාමි එය්‍යාම, එථ එරං, එථො එය්‍යාව්‌හො, එය්‍යං එය්‍යාම්‌හෙ.
429, 472. ස්‌සවිස්‌සන්‌තී ස්‌සති ස්‌සන්‌ති, ස්‌සසි ස්‌සථ, ස්‌සාමි ස්‌සාම, ස්‌සතෙ ස්‌සන්‌තෙ, ස්‌සසෙ ස්‌සව්‌හෙ, ස්‌සං ස්‌සාම්‌හෙ.
430, 474. කාලාතිපත්‌ති ස්‌සා ස්‌සංසු, ස්‌සෙ ස්‌සථ, ස්‌සං ස්‌සාමා, ස්‌සථ ස්‌සිසු, ස්‌සසෙ ස්‌සව්‌හෙ, ස්‌සිං ස්‌සාම්‌හසෙ.
ඉති ආඛ්‍යාතකප්‌පෙ පඨමො කණ්‌ඩො.
ඉති ආඛ්‍යාතකප්‌පෙ දුතියො කණ්‌ඩො.
ඉති ආඛ්‍යාතකප්‌පෙ තතියො කණ්‌ඩො.
ඉති ආඛ්‍යාතකප්‌පෙ චතුත්‌ථො කණ්‌ඩො.
ආඛ්‍යාතසුත්‌තං නිට්‌ඨිතං.
7. කිබ්‌බිධාන
ඉති කිබ්‌බිධානකප්‌පෙ පඨමො කණ්‌ඩො.
ඉති කිබ්‌බිධානකප්‌පෙ දුතියො කණ්‌ඩො.
ඉති කිබ්‌බිධානකප්‌පෙ තතියො කණ්‌ඩො.
ඉති කිබ්‌බිධානකප්‌පෙ චතුත්‌ථො කණ්‌ඩො.
ඉති කිබ්‌බිධානකප්‌පෙ පඤ්‌චමො කණ්‌ඩො.
කිබ්‌බිධානසුත්‌තං නිට්‌ඨිතං.
8. උණාදිකප්‌ප
ඉති කිබ්‌බිධානකප්‌පෙ උණාදිකප්‌පො ඡට්‌ඨො කණ්‌ඩො.
උණාදිසුත්‌තං නිට්‌ඨිතං.
මහාකච්‌චායනසද්‌දාපාඨ
1. සන්‌ධිකප්‌ප
පඨමකණ්‌ඩ
(ක)
බුද්‌ධඤ්‌ච ධම්‌මමමලං ගණමුත්‌තමඤ්‌ච;
සත්‌ථුස්‌ස තස්‌ස වචනත්‌ථවරං සුබුද්‌ධුං,
වක්‌ඛාමි සුත්‌තහිතමෙත්‌ථ සුසන්‌ධිකප්‌පං.
(ඛ)
සෙය්‍යං ජිනෙරිතනයෙන බුධා ලභන්‌ති,
තඤ්‌චාපි තස්‌ස වචනත්‌ථසුබොධනෙන;
අත්‌ථඤ්‌ච අක්‌ඛරපදෙසු අමොහභාවා,
සෙය්‍යත්‌ථිකො පදමතො විවිධං සුණෙය්‍යං.
සබ්‌බවචනානමත්‌ථො අක්‌ඛරෙහෙව සඤ්‌ඤායතෙ. අක්‌ඛරවිපත්‌තියං හි අත්‌ථස්‌ස දුන්‌නයථා හොති, තස්‌මා අක්‌ඛරකොසල්‌ලං බහූපකාරං සුත්‌තන්‌තෙසු.
තෙ ච ඛො අක්‌ඛරා අපි අකාරාදයො එකචත්‌තා ලීස සුත්‌තන්‌තෙසු සොපකාරා.
තං යථා? අ ආ ඉ ඊ උ ඌ එ ඔ, ක ඛ ග ඝ ඞ, ච ඡ ජ ඣ ඤ, ට ඨ ඩ ඪ ණ, ත ථ ද ධ න, ප ඵ බ භ ම, ය ර ල ව ස හ ළ අං, ඉති අක්‌ඛරා නාම.
තෙන ක්‌වත්‌ථො? අත්‌ථො අක්‌ඛරසඤ්‌ඤාතො.
තත්‌ථ අක්‌ඛරෙසු අකාරාදීසු ඔදන්‌තා අට්‌ඨ අක්‌ඛරා සරා නාම හොන්‌ති.
තං යථා? අ ආ ඉ ඊ උ ඌ එ ඔ, ඉති සරා නාම.
තෙන ක්‌වත්‌ථො? සරා සරෙ ලොපං.
තත්‌ථ අට්‌ඨසු සරෙසු ලහුමත්‌තා තයො සරා රස්‌සා නාම හොන්‌ති.
තං යථා? අ ඉ උ, ඉති රස්‌සා නාම.
තෙන ක්‌වත්‌ථො? රස්‌සං.
තත්‌ථ අට්‌ඨසු සරෙසු රස්‌සෙහි අඤ්‌ඤෙ පඤ්‌ච සරා දීඝා නාම හොන්‌ති.
තං යථා? ආ ඊ ඌ එ ඔ, ඉති දීඝා නාම.
තෙන ක්‌වත්‌ථො? දීඝං.
ඨපෙත්‌වා අට්‌ඨ සරෙ සෙසා අක්‌ඛරා කකාරාදයො නිග්‌ගහිතන්‌තා බ්‍යඤ්‌ජනා නාම හොන්‌ති.
තං යථා? ක ඛ ග ඝ ඞ, ච ඡ ජ ඣ ඤ, ට ඨ ඩ ඪ ණ, ත ථ ද ධ න, ප ඵ බ භ ම, ය ර ල ව ස හ ළ අං, ඉති බ්‍යඤ්‌ජනා නාම.
තෙන ක්‌වත්‌ථො? සරා පකති බ්‍යඤ්‌ජනෙ.
තෙසං ඛො බ්‍යඤ්‌ජනානං කකාරාදයො මකාරන්‌තා පඤ්‌චපඤ්‌චසො අක්‌ඛරවන්‌තො වග්‌ගා නාම හොන්‌ති.
තං යථා? ක ඛ ග ඝ ඞ, ච ඡ ජ ඣ ඤ, ට ඨ ඩ ඪ ණ, ත ථ ද ධ න, ප ඵ බ භ ම, ඉති වග්‌ගා නාම.
තෙන ක්‌වත්‌ථො? වග්‌ගන්‌තං වා වග්‌ගෙ.
අං ඉති නිග්‌ගහිතං නාම හොති.
තෙන ක්‌වත්‌ථො? අං බ්‍යඤ්‌ජනෙ නිග්‌ගහිතං.
යා ච පන පරෙසු සක්‌කතගන්‌ථෙසු සමඤ්‌ඤා ඝොසාති වා අඝොසාති වා, තා පයොගෙ සති එත්‌ථාපි යුජ්‌ජන්‌තෙ.
තත්‌ථ ඝොසා නාම-ග ඝ ඞ, ජ ඣ ඤ, ඩ ඪ ණ, ද ධ න, බ භ ම, ය ර ල ව හ ළ, ඉති ඝොසා නාම. අඝොසා නාම-ක ඛ, ච ඡ, ට ඨ, ත ථ, ප ඵ, ස, ඉති අඝොසා නාම.
තෙන ක්‌වත්‌ථො? වග්‌ගෙ ඝොසාඝොසානං තතියපඨමා.
තත්‌ථ සන්‌ධිං කත්‌තුකාමො පුබ්‌බබ්‍යඤ්‌ජනං අධොඨිතං අස්‌සරං කත්‌වා සරඤ්‌ච උපරි කත්‌වා සරෙන වියොජයෙ.
තත්‍රායමාදි.
අස්‌සරං ඛො බ්‍යඤ්‌ජනං අධොඨතං පරක්‌ඛරං නයෙ යුත්‌තෙ. තත්‍රාභිරතිමිච්‌ඡෙය්‍ය.
යුත්‌තෙතිකස්‌මා? අක්‌කොච්‌ඡි මං අවධි මං, අජිනි මං අහාසි මෙ. එත්‌ථ පන යුත්‌තං න හොති.
ඉති සන්‌ධිකප්‌පෙ පඨමො කණ්‌ඩො.
දුතියකණ්‌ඩ
සරා ඛො සරෙ පරෙ ලොපං පප්‌පොන්‌ති.
යස්‌සින්‌ද්‍රියානි සමථඞ්‌ගතානි. නො හෙතං භන්‌තෙ සමෙතායස්‌මා සඞ්‌ඝෙන.
සරම්‌හා අසරූපා පරො සරො ලොපං පප්‌පොති වා.
චත්‌තාරො’මෙ භික්‌ඛවෙ ධම්‌මා, කින්‌නු’ මාවසමණියො. වාති කස්‌මා? පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි, තයස්‌සු ධම්‌මා ජහිතා භවන්‌ති.
සරො ඛො පරො පුබ්‌බසරෙ ලුත්‌තෙ ක්‌වචි අසවණ්‌ණං පප්‌පොති.
සඞ්‌ඛ්‍යං නොපෙති වෙදගූ, බන්‌ධුස්‌සෙව සමාගමො.
ක්‌වචීති කස්‌මා? යස්‌සින්‌ද්‍රියානි, තථූපමං ධම්‌මවරං අදෙසයි.
සරො ඛො පරො පුබ්‌බසරෙ ලුත්‌තෙ ක්‌වචි දීඝං පප්‌පොති. සද්‌ධීධ විත්‌තං පුරිසස්‌ස සෙට්‌ඨං, අනාගාරෙහි චූභයං.
ක්‌වචීති කස්‌මා? පඤ්‌චහුපාලි අඞ්‌ගෙහි සමන්‌නාගතො. නත්‌ථඤ්‌ඤං කිඤ්‌චි.
පුබ්‌බො ච සරො පරසරලොපෙ කතෙ ක්‌වචි දීඝං පප්‌පොති.
කිංසූධ විත්‌තං පුරිසස්‌ස සෙට්‌ඨං, සාධූති පටිස්‌සුණිත්‌වා, ක්‌වචීති කස්‌මා? ඉතිස්‌ස මුහුත්‌තම්‌පි.
එකාරස්‌ස අන්‌තභූතස්‌ස සරෙ පරෙ ක්‌වචි යකාරාදෙසො හොති.
අධිගතො ඛො ම්‍යායං ධම්‌මො, ත්‍යාහං එවං වදෙය්‍යං, ත්‍යාස්‌ස පහීනා හොන්‌ති.
ක්‌වචීති කස්‌මා? නෙ’නාගතා, ඉති නෙත්‌ථ.
ඔකාරුකාරානං අන්‌තභූතානං සරෙ පරෙ ක්‌වචි වකාරාදෙසො හොති.
අථ ඛ්‌වස්‌ස, ස්‌වස්‌ස හොති, බහ්‌වාබාධො, වත්‌ථ්‌වෙත්‌ථ විහිතං නිච්‌චං චක්‌ඛාපාථමාගච්‌ඡති.
ක්‌වචීතිකස්‌මා? චත්‌තාරො’මෙ භික්‌ඛවෙ ධම්‌මා, කින්‌නුමාව සමණියො.
සබ්‌බො ඉච්‌චෙසො තිසද්‌දො බ්‍යඤ්‌ජනො සරෙ පරෙ ක්‌වචි චකාරං පප්‌පොති.
ක්‌වචීති කස්‌මා? ඉතිස්‌ස මුහුත්‌තම්‌පි.
ධඉච්‌චෙතස්‌ස සරෙ පරෙ ක්‌වචි දකාරාදෙසො හොති.
එකමිදාහං භික්‌ඛවෙ සමයං.
ක්‌වචීති කස්‌මා? ඉධෙව මරණං භවිස්‌සති.
වග්‌ගහණෙන ධකාරස්‌ස හකාරාදෙසො හොති සාහු දස්‌සන මරියානං.
සුත්‌තවිභාගෙන බහුධා සියා-
තො දස්‌ස, යථා? සුගතො.
ටො තස්‌ස, යථා? දුක්‌කටං.
ධො තස්‌ස, යථා? ගන්‌ධබ්‌බො.
ත්‍රො ත්‌තස්‌ස, යථා? අත්‍රජො.
කො ගස්‌ස, යථා? කුලූපකො.
ජො යස්‌ස, යථා? ගවජො.
බ්‌බො විස්‌ස, යථා? කුබ්‌බතො.
කො යස්‌ස, යථා? සකෙ.
යො ජස්‌ස, යථා? නියංපුත්‌තං.
කො තස්‌ස, යථා? නියකො.
ච්‌චො ත්‌තස්‌ස, යථා භච්‌චො.
ඵො පස්‌ස, යථා? නිප්‌ඵත්‌ති.
ඛො කස්‌ස, යථා? නික්‌ඛමති. ඉච්‌චෙවමාදී යොජෙතබ්‌බා.
පුබ්‌බො ඉවණ්‌ණො සරෙ පරෙ යකාරං පප්‌පොති නවා. පටිසුන්‌ථාරවුත්‍යස්‌ස, සබ්‌බා විත්‍යානුභූයතෙ.
නවාති කස්‌මා? පඤ්‌චහඞ්‌ගෙහි සමන්‌නාගතො, මුත්‌තචාගී අනුද්‌ධතො.
සරම්‌හා පරස්‌ස එවස්‌ස එකාරස්‌ස ආදිස්‌ස රිකාරො හොති, පුබ්‌බො ච සරො රස්‌සො හොති නවා.
නවාති කස්‌මා? යථා එව, තථා එව.
ඉති සන්‌ධිකප්‌පෙ දුතියො කණ්‌ඩො.
තතියකණ්‌ඩ
සරා ඛො බ්‍යඤ්‌ජනෙ පරෙ පකතිරූපානි හොන්‌ති.
මනොපුබ්‌බඞ්‌ගමා ධම්‌මා, පමාදො මච්‌චුනො පදං, තිණ්‌ණො පාරඞ්‌ගතො අහු.
සරා ඛො සරෙ පරෙ ක්‌වචි පකතිරූපානි හොන්‌ති.
කො ඉමං පථවිං විචෙස්‌සති.
ක්‌වචීති කස්‌මා? අප්‌පස්‌සුතායං පුරිසො.
සරා ඛො බ්‍යඤ්‌ජනෙ පරෙ ක්‌වචි දීඝං පප්‌පොන්‌ති.
ක්‌වචීති කස්‌මා? ඉධ මොදති පෙච්‌ච මොදති, පතිලීයති, පටිහඤ්‌ඤති.
සරා ඛො බ්‍යඤ්‌ජනෙ පරෙ ක්‌වචි රස්‌සං පප්‌පොන්‌ති.
භොවාදිනාම සො හොති, යථාභාවි ගුණෙන සො.
ක්‌වචීති කස්‌මා? සම්‌මාසමාධි, සාවිත්‌තී ඡන්‌දසො මුඛං, උපනීයති ජීවිතමප්‌පමායු.
සරා ඛො බ්‍යඤ්‌ජනෙ පරෙ ක්‌වචි ලොපං පප්‌පොන්‌ති. තත්‍ර ච ලොපෙ කතෙ අකාරාගමො හොති.
ස සීලවා. ස පඤ්‌ඤවා එස ධම්‌මො සනන්‌තනො, ස වෙ කසාවමරහති, ස මානකාමොපි භවෙය්‍ය, ස වෙ මුනි ජාතිභයං අදස්‌සි.
සරම්‌හා පරස්‌ස බ්‍යඤ්‌ජනස්‌ස ද්‌වෙභාවො හොති ඨානෙ.
ඉධප්‌පමාදො, පුරිසස්‌ස ජන්‌තුනො, පබ්‌බජ්‌ජං කිත්‌තයිස්‌සාමි, චාතුද්‌දසි, පඤ්‌චද්‌දසි, අභික්‌කන්‌තතරො චන්‌දො.
ඨානෙති කස්‌මා? ඉධ මොදති පෙච්‌ච මොදති.
වග්‌ගෙ ඛො පුබ්‌බෙසං බ්‍යඤ්‌ජනානං ඝොසාඝොසභූතානං සරම්‌හා යථාසඞ්‌ඛ්‍යං තතියපඨමක්‌ඛරා ද්‌වෙභාවං ගච්‌ඡන්‌ති ඨානෙ.
එසෙව චජ්‌ඣානප්‌ඵලො, යත්‍රට්‌ඨිතං නප්‌පසහෙය්‍ය මච්‌චු, සෙලෙ යථා පබ්‌බතමුද්‌ධනිට්‌ඨිතො, චත්‌තාරිට්‌ඨානානි නරො පමත්‌තො.
ඨානෙති කස්‌මා? ඉධ චෙතසො දළ්‌හං ගණ්‌හාති ථාමසා.
ඉති සන්‌ධිකප්‌පෙ තතියො කණ්‌ඩො.
චතුත්‌ථකණ්‌ඩ
නිග්‌ගහිතං ඛො බ්‍යඤ්‌ජනෙ පරෙ අං ඉති හොති.
එවං වුත්‌තෙ, තං සාධූති පටිස්‌සුණිත්‌වා.
වග්‌ගභූතෙ බ්‍යඤ්‌ජනෙ පරෙ නිග්‌ගහිතං ඛො වග්‌ගන්‌තං වා පප්‌පොති.
තන්‌නිච්‌චුතං, ධම්‌මඤ්‌චරෙ සුචරිතං, චිරප්‌පවාසිං පුරිසං. සන්‌තන්‌තස්‌ස මනං හොති, තඞ්‌කාරුණිකං, එවඞ්‌ඛො භික්‌ඛවෙ සික්‌ඛිතබ්‌බං.
වාග්‌ගහණෙනනිග්‌ගහිතං ඛො ලකාරාදෙසො හොති. පුග්‌ගලං.
වාති කස්‌මා? න තං කම්‌මං කතං සාධු.
එකාරහකාරෙ පරෙ නිග්‌ගහිතං ඛො ඤකාරං පප්‌පොති වා.
පච්‌චත්‌තඤ්‌ඤෙව පරිනිබ්‌බායිස්‌සාමි, තඤ්‌ඤෙවෙත්‌ථ පටිපුච්‌ඡිස්‌සාමි, එවඤ්‌හි වො භික්‌ඛවෙ සික්‌ඛිතබ්‌බං. තඤ්‌හි තස්‌ස මුසා හොති.
නිග්‌ගහිතං ඛො යකාරෙ පරෙ සහ යකාරෙන ඤකාරං පප්‌පොති වා.
සඤ්‌ඤොගො, සඤ්‌ඤුත්‌තං.
වාති කස්‌මා? සංයොගො, සංයුත්‌තං.
නිග්‌ගහිතස්‌ස ඛො සරෙ පරෙ මකාරදකාරාදෙසා හොන්‌ති වා.
තමහං බ්‍රූමි බ්‍රාහ්‌මණං, එතදවොච සත්‌ථා.
වාති කස්‌මා? අක්‌කොච්‌ඡි මං අවධි මං, අජිනි මං අහාසි මෙ.
සරෙ පරෙ යකාරො වකාරො මකාරො දකාරො නකාරො තකාරො රකාරො ලකාරො ඉමෙ ආගමා හොන්‌ති වා.
නයිමස්‌ස විජ්‌ජා, යථයිදං චිත්‌තං. මිගී භන්‌තා වුදික්‌ඛති, සිත්‌තා තෙ ලහු මෙස්‌සති, අසිත්‌තා තෙ ගරු මෙස්‌සති. අස්‌සො භද්‍රො කසාමිව, සම්‌මදඤ්‌ඤා විමුත්‌තානං. මනසාදඤ්‌ඤා විමුත්‌තානං, අත්‌තදත්‌ථමභිඤ්‌ඤාය. චිරංනායති, ඉතො නායති. යස්‌මාතිහ භික්‌ඛවෙ, තස්‌මාතිහ භික්‌ඛවෙ, අජ්‌ජතග්‌ගෙ පාණුපෙතං. සබ්‌භිරෙව සමාසෙථ, ආරග්‌ගෙරිව සාසපො, සාසපොරිව ආරග්‌ගා. ඡළභිඤ්‌ඤා, සළායතනං.
වාති කස්‌මා? එවං මහිද්‌ධියා එසා, අක්‌කොච්‌ඡි මං අවධි මං, අජිනි මං අහාසි මෙ, අජෙය්‍යො අනුගාමිකො.
චග්‌ගහණෙන ඉධෙව මකාරස්‌ස පකාරො හොති. චිරප්‌පවාසිං පුරිසං.
කකාරස්‌ස ච දකාරො හොති. සදත්‌ථපසුතො සියා.
දකාරස්‌ස ච තකාරො හොති, සුගතො.
බ්‍යඤ්‌ජනෙ පරෙ ක්‌වචි ඔකාරාගමො හොති.
අතිප්‌පගො ඛො තාව සාවත්‌ථියං පිණ්‌ඩාය චරිතුං. පරොසහස්‌සං.
නිග්‌ගහිතඤ්‌චාගමො හොති සරෙ වා බ්‍යඤ්‌ජනෙ වා පරෙ ක්‌වචි.
චක්‌ඛුංඋදපාදි, අවංසිරො, යාවඤ්‌චිධ භික්‌ඛවෙ පුරිමං ජාතිං සරාමි, අණුංථූලානි සබ්‌බසො, මනොපුබ්‌බඞ්‌ගමා ධම්‌මා.
ක්‌වචීති කස්‌මා? ඉධෙව නං පසංසන්‌ති, පෙච්‌ච සග්‌ගෙ පමොදති, න හි එතෙහි යානෙහි, ගච්‌ඡෙය්‍ය අගතං දිසං.
චග්‌ගහණෙන විසද්‌දස්‌ස ච පකාරො හොති. පචෙස්‌සති, විචෙස්‌සති වා.
නිග්‌ගහිතං ඛො සරෙ පරෙ ක්‌වචි ලොපං පප්‌පොති.
තාසාහං සන්‌තිකෙ, විදූනග්‌ගමිති.
ක්‌වචීති කස්‌මා? අහමෙව නූන බාලො එතමත්‌ථං විදිත්‌වාන.
නිග්‌ගහිතං ඛො බ්‍යඤ්‌ජනෙ පරෙ ක්‌වචි ලොපං පප්‌පොති.
අරියසච්‌චානදස්‌සනං, එතං බුද්‌ධානසාසනං.
ක්‌වචීති කස්‌මා? එතං මඞ්‌ගලමුත්‌තමං, තං වො වදාමි භද්‌දන්‌තෙ.
නිග්‌ගහිතම්‌හා පරො සරො ලොපං පප්‌පොති වා.
භාසිතං අභිනන්‌දුන්‌ති, උත්‌තත්‌තංව, යථාබීජංව, යථාධඤ්‌ඤංව.
වාති කස්‌මා? අහමෙව නූන බාලො, එතදහොසි.
නිග්‌ගහිතම්‌හා පරස්‌මිං සරෙ ලුත්‌තෙ යදි බ්‍යඤ්‌ජනො සසඤ්‌ඤොගො විසඤ්‌ඤොගො හොති.
එවංස තෙ ආසවො, පුප්‌ඵංසා උප්‌පජ්‌ජි.
ලුත්‌තෙති කස්‌මා? එවමස්‌ස විදූනග්‌ගමිති.
චග්‌ගහණෙන තිණ්‌ණං බ්‍යඤ්‌ජනානමන්‌තරෙ යෙ සරූපා, තෙසම්‌පි ලොපො හොති. අග්‍යාගාරං, පටිසන්‌ථාරවුත්‍යස්‌ස.
ඉති සන්‌ධිකප්‌පෙ චතුත්‌ථො කණ්‌ඩො.
පඤ්‌චමකණ්‌ඩ
පුථඉච්‌චෙතස්‌ස අන්‌තෙ සරෙ පරෙ ක්‌වචි ගකාරාගමො හොති.
පුථගෙ ව.
පාඉච්‌චෙතස්‌ස අන්‌තෙ සරෙ පරෙ ක්‌වචි ගකාරාගමො හොති, අන්‌තො ච සරො රස්‌සො හොති.
පගෙව වුත්‍යස්‌ස.
ක්‌වචීති කස්‌මා? පා එව වුත්‍යස්‌ස.
අභිඉච්‌චෙතස්‌ස සරෙ පරෙ අබ්‌භාදෙසො හොති. අබ්‌භුදීරිතං, අබ්‌භුග්‌ගච්‌ඡති.
අධිඉච්‌චෙතස්‌ස සරෙ පරෙ අජ්‌ඣාදෙසො හොති.
අජ්‌ඣොකාසෙ, අජ්‌ඣාගමා.
තෙ ච ඛො අභිඅධිඉච්‌චෙතෙ ඉවණ්‌ණෙ පරෙ අබ්‌භො අජ්‌ඣොඉතිවුත්‌තරූපා නං හොන්‌ති වා.
අභිච්‌ඡිතං, අධීරිතං.
වාති කස්‌මා? අබ්‌භීරිතං, අජ්‌ඣිණමුත්‌තො.
අතිඉච්‌චෙතස්‌ස අන්‌තභූතස්‌ස තිසද්‌දස්‌ස ඉවණ්‌ණෙ පරෙ ‘‘සබ්‌බො චං තී’’ති වුත්‌තරූපං න හොති.
අතීසිගණො, අතීරිතං.
ඉවණ්‌ණෙති කස්‌මා? අච්‌චන්‌තං.
පතිඉච්‌චෙතස්‌ස සරෙ වා බ්‍යඤ්‌ජනෙ වා පරෙ ක්‌වචි පටිආදෙසො හොති.
පටග්‌ගි දාතබ්‌බො, පටිහඤ්‌ඤති.
පුථඉච්‌චෙතස්‌ස අන්‌තො සරො බ්‍යඤ්‌ජනෙ පරෙ උකාරො හොති.
පුථුජ්‌ජනො, පුථුභූතං.
අන්‌තග්‌ගහණෙන අපුථස්‌සාපි සරෙ පරෙ අන්‌තස්‌ස උකාරො හොති, මනුඤ්‌ඤං.
අවඉච්‌චෙතස්‌ස බ්‍යඤ්‌ජනෙ පරෙ ක්‌වචි ඔකාරො හොති.
අන්‌ධකාරෙන ඔනද්‌ධා.
ක්‌වචීති කස්‌මා? අවසුස්‌සතු මෙ සරීරෙ මංසලොහිතං.
අනුපදිට්‌ඨානං උපසග්‌ගනිපාතානං සරසන්‌ධීහි බ්‍යඤ්‌ජනසන්‌ධීහි වුත්‌තසන්‌ධීහි ච යථායොගං යොජෙතබ්‌බං.
පාපනං , පරායණං, උපායනං, උපාහනං, න්‍යායොගො, නිගුපධි, අනුබොධො, දුවූපසන්‌තං, සුවූපසන්‌තං, ද්‌වාලයො, ස්‌වාලයො, දුරාඛ්‍යාතං, ස්‌වාඛ්‍යාතො, උදීරිතං, සමුද්‌දිට්‌ඨං, වියග්‌ගං, විජ්‌ඣග්‌ගං, බ්‍යග්‌ගං, අවයාගමනං, අන්‌වෙති, අනුපඝාතො, අනච්‌ඡරියං, පරියෙසනා, පරාමාසො, එවං සරෙ ච හොන්‌ති.
පරිග්‌ගහො, පග්‌ගහො, පක්‌කමො, පරක්‌කමො, නික්‌කමො, නික්‌කසාවො, නිල්‌ලයනං, දුල්‌ලයනං, දුම්‌භික්‌ඛං, දුබ්‌බුත්‌තං, සන්‌දිට්‌ඨං, දුග්‌ගහො, විග්‌ගහො, නිග්‌ගතො, අභික්‌කමො, පටික්‌කමො, එවං බ්‍යඤ්‌ජනෙ ච. සෙසා සබ්‌බෙ යොජෙතබ්‌බා.
ඉති සන්‌ධිකප්‌පෙ පඤ්‌චමො කණ්‌ඩො.
සන්‌ධිකප්‌පො නිට්‌ඨිතො.
2. නාමකප්‌ප
පඨමකණ්‌ඩ
‘‘ජිනවචනයුත්‌තං හි’’ ඉච්‌චෙතං අධිකාරත්‌ථං වෙදිතබ්‌බං.
යථා යථා ජිනවචනයුත්‌තං හි ලිඞ්‌ගං, තථා තථා ඉධ ලිඞ්‌ගඤ්‌ච නිප්‌පජ්‌ජතෙ.
තං යථා? එසො නො සත්‌ථා, බ්‍රහ්‌මා අත්‌තා, සඛා, රාජා.
තතො ජිනවචනයුත්‌තෙහි ලිඞ්‌ගෙහි විභත්‌තියො පරා හොන්‌ති.
කා ච පන තායො විභත්‌තියො? සි, යො ඉති පඨමා, අං, යොඉති දුතියා, නා හි ඉති තතියා, ස, නංඉති චතුත්‌ථී, ස්‌මා, හි ඉති පඤ්‌චමී, ස, නං ඉති ඡට්‌ඨී, ස්‌මිං, සු ඉති සත්‌තමී.
යථා යථා තෙසං ජිනවචනානං අනුපරොධො. තථා තථා ඉධ ලිඞ්‌ගඤ්‌ච නිප්‌පජ්‌ජතෙ.
ආලපනත්‌ථෙ සි ගසඤ්‌ඤො හොති.
භොති අය්‍යෙ, භොති කඤ්‌ඤෙ, භොති ඛරාදියෙ.
ආලපනෙති කිමත්‌ථං? සා අය්‍යා.
සීති කිමත්‌ථං? භොතියො අය්‍යායො.
ගඉච්‌චනෙන ක්‌වත්‌ථො? ඝතෙ ච.
ඉවණ්‌ණුවණ්‌ණාඉච්‌චෙතෙ ඣලසඤ්‌ඤා හොන්‌ති යථාසඞ්‌ඛ්‍යං.
ඣලඉච්‌චනෙන ක්‌වත්‌ථො? ඣලතො සස්‌ස නො වා.
තෙ ඉවණ්‌ණුවණ්‌ණා යදා ඉත්‌ථිඛ්‍යා, තදා පසඤ්‌ඤා හොන්‌ති.
රත්‌තියා, ඉත්‌ථියා, ධෙනුයා, වධුයා.
ඉත්‌ථිඛ්‍යාති කිමත්‌ථං? ඉසිනා, භික්‌ඛුනා.
ආකාරො යදා ඉත්‌ථිඛ්‍යො, තදා ඝසඤ්‌ඤො හොති.
සද්‌ධාය, කඤ්‌ඤාය, වීණාය, ගඞ්‌ගාය, දිසාය සාලාය, මාලාය, තුලාය, දොලාය, පභාය, සොභාය, පඤ්‌ඤාය, කරුණාය නාවාය, කපාලිකාය.
ආති කිමත්‌ථං? රත්‌තියා, ඉත්‌ථියා.
ඉත්‌ථිඛ්‍යොති කිමත්‌ථං? සත්‌ථාරා දෙසිතො අයං ධම්‌මො.
ඝඉච්‌චනෙන ක්‌වත්‌ථො? ඝතො නාදීනං.
සකාරාගමො හොති සෙ විභත්‌තිම්‌හි.
පුරිසස්‌ස, අග්‌ගිස්‌ස, ඉසිස්‌ස, දණ්‌ඩිස්‌ස, භික්‌ඛුස්‌ස, සයම්‌භුස්‌ස, අභිභුස්‌ස.
සෙති කිමත්‌තං? පුරිසස්‌මිං.
සංසාසු එකවචනෙසු විභත්‌තාදෙසෙසු සකාරාගමො හොති.
එතිස්‌සං, එතිස්‌සා ඉමිස්‌සං, ඉමිස්‌සා, තිස්‌සං, තිස්‌සා,
තස්‌සං තස්‌සා, යස්‌සං, යස්‌සා, අමුස්‌සං, අමුස්‌සා.
සංසාස්‌වීති කිමත්‌ථං? අග්‌ගිනා, පාණිනා.
එකවචනෙස්‌වීති කිමත්‌ථං? තාසං, සබ්‌බාසං.
විභත්‌තාදෙසෙස්‌වීති කිමත්‌ථං? මනසා, වචසා, ථාමසා.
එතාඉමාඉච්‌චෙතෙසමන්‌තො සරො ඉකාරො හොති සංසාසු එකවචනෙසු විභත්‌තාදෙසෙසු.
එතිස්‌සං, එතිස්‌සා, ඉමිස්‌සං, ඉමිස්‌සා.
එකවචනෙස්‌වීති කිමත්‌ථං? එතාසං, ඉමාසං.
තස්‌සා ඉත්‌ථියං වත්‌තමානස්‌ස අන්‌තස්‌ස ආකාරස්‌ස ඉකාරො හොති වා සංසාසු එකවචනෙසු විභත්‌තාදෙසෙසු.
තිස්‌සං, තිස්‌සා, තස්‌සං, තස්‌සා.
තතො තා එතා ඉමාතො සස්‌ස විභත්‌තිස්‌ස ස්‌සායාදෙසො හොති වා.
තිස්‌සාය, එතිස්‌සාය, ඉමිස්‌සාය.
වාති කිමත්‌ථං? තිස්‌සා, එතිස්‌සා, ඉමිස්‌සා.
ඝො රස්‌සමාපජ්‌ජතෙ සංසාසු එකවචනෙසු විභත්‌තාදෙසෙසු.
තස්‌සං, තස්‌සා, යස්‌සං, යස්‌සා, සබ්‌බස්‌සං, සබ්‌බස්‌සා.
සංසාස්‌වීති කිමත්‌ථං? තාය, සබ්‌බාය.
එකවචනෙස්‌වීති කිමත්‌ථං? තාසං, සබ්‌බාසං.
ද්‌විඉච්‌චෙවමාදිතො සඞ්‌ඛ්‍යාතො නකාරාගමො හොති නංම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
ද්‌වින්‌නං, තින්‌නං, චතුන්‌නං, පඤ්‌චන්‌නං, ඡන්‌නං, සත්‌තන්‌නං, අට්‌ඨන්‌නං, නවන්‌නං, දසන්‌නං.
ද්‌වාදිතොති කිමත්‌ථං? සහස්‌සානං.
නංම්‌හීති කිමත්‌ථං? ද්‌වීසු, තීසු.
චග්‌ගහණෙනස්‌සඤ්‌චාගමො හොති. චතස්‌සන්‌නං ඉත්‌ථීනං තිස්‌සන්‌නං වෙදනානං.
පඉච්‌චෙතස්‌මා ස්‌මිංස්‌මාඉච්‌චෙතෙසං අංආආදෙසා හොන්‌ති වා යථාසඞ්‌ඛ්‍යං.
මත්‍යං, මතියං, මත්‍යා, මතියා, නිකත්‍යං. නිකතියං, නිකත්‍යා, නිකතියා, විකත්‍යං, විකතියං, විකත්‍යා, විකතියා, විරත්‍යං, විරතියං, විරත්‍යා, විරතියා, රත්‍යං, රතියං, රත්‍යා, රතියා, පුථබ්‍යං, පුථවියං, පුථබ්‍යා, පුථවියා, පවත්‍යං, පවත්‍යා, පවත්‌තියං, පවත්‌තියා.
ආදිඉච්‌චෙතස්‌මා ස්‌මිංවචනස්‌ස අංඔආදෙසා හොන්‌ති වා.
වාති කිමත්‌ථං? ආදිස්‌මිං, ආදිම්‌හි නාථං නමස්‌සිත්‌වාන,
චග්‌ගහණෙන අඤ්‌ඤස්‌මාපි ස්‌මිං වචනස්‌ස ආ ඔ අංආදෙසා හොන්‌ති. දිවා ච රත්‌තො ච හරන්‌ති යෙ බලි. බාරාණසිං අහු රාජා.
ඣලඉච්‌චෙතෙසං ඉය උවඉච්‌චෙතෙ ආදෙසා හොන්‌ති වා සරෙ පරෙ යථාසඞ්‌ඛ්‍යං.
තියන්‌තං පච්‌ඡියාගාරෙ, අග්‌ගියාගාරෙ, භික්‌ඛුවාසනෙ නිසීදති, වුථුවාසනෙ නිසීදති.
සරෙති කිමත්‌ථං? තිමලං, තිඵලං, තිචතුක්‌කං, තිදණ්‌ඩං, තිලොකං, තිනයනං, තිපාසං, තිහංසං, තිභවං, තිඛන්‌ධං, තිපිටකං, තිවෙදනං, චතුද්‌දිසං, පුථුභූතං.
වාති කිමත්‌ථං? පඤ්‌චහඞ්‌ගෙහි තීහාකාරෙහි. චක්‌ඛායතනං.
වාති විකප්‌පනත්‌ථං, ඉකාරස්‌ස අයාදෙසො හොති, වත්‌ථුත්‌තයං.
ඣලානං යකාර වකාරාදෙසා හොන්‌ති සරෙ පරෙ යථාසඞ්‌ඛ්‍යං.
චග්‌ගහණං සම්‌පිණ්‌ඩනත්‌ථං.
පසඤ්‌ඤස්‌ස ච ඉවණ්‌ණස්‌ස විභත්‌තාදෙසෙ සරෙ පරෙ යකාරාදෙසො හොති.
පුථබ්‍යා, රත්‍යා, මත්‍යා.
සරෙති කිමත්‌ථං? පුථවියං.
ගොඉච්‌චෙතස්‌ස ඔකාරස්‌ස ආවාදෙසො හොති සෙ විභත්‌තිම්‌හි.
ගාවස්‌ස.
ගොඉච්‌චෙතස්‌ස ඔකාරස්‌ස ආවාදෙසො හොති යොඉච්‌චෙතෙසු පරෙසු.
ගාවො ගච්‌ඡන්‌ති, ගාවො පස්‌සන්‌ති, ගාවී ගච්‌ඡන්‌ති, ගාවී පස්‌සන්‌ති.
චග්‌ගහණං කිමත්‌ථං? නාස්‌මාස්‌මිංසු වචනෙසු ආවා දෙසො හොති.
ගාවෙන, ගාවා, ගාවෙ, ගාවෙසු.
ගොඉච්‌චෙතස්‌ස ඔකාරස්‌ස ආවඅවඉච්‌චෙතෙ ආදෙසා හොන්‌ති අංම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
ගාවං, ගවං.
චග්‌ගහණෙන සාදිසෙසෙසු පුබ්‌බුත්‌තවචනෙසු ගොඉච්‌චෙතස්‌ස ඔකාරස්‌ස අවාදෙසො හොති.
ගවස්‌ස, ගවො, ගවෙන, ගවා, ගවෙ, ගවෙසු.
ආවඉච්‌චෙතස්‌ස ගාවාදෙසස්‌ස අන්‌ත සරස්‌ස උකාරාදෙසො හොති වා අංම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
ගාවුං, ගාවං.
ආවස්‌සෙති කිමත්‌ථං? ගාවො තිට්‌ඨන්‌ති.
තතො ගොසද්‌දතො නංවචනස්‌ස අංආදෙසො හොති, ගොඉච්‌චෙතස්‌ස ඔකාරස්‌ස අවාදෙසො හොති පතිම්‌හි පරෙ අලුත්‌තෙ ච සමාසෙ.
ගවපති.
චග්‌ගහණෙන අසමාසෙපි නංවචනස්‌ස අංආදෙසො හොති, ගොඉච්‌චෙතස්‌ස ඔකාරස්‌ස අවාදෙසො හොති.
ගවං.
ගොඉච්‌චෙතස්‌ස ඔකාරස්‌ස අවාදෙසො හොති සමාසෙ ච සරෙ පරෙ.
ගවස්‌සකං, ගවෙළකං, ගවාජිනං.
චග්‌ගහණෙන උවණ්‌ණඉච්‌චෙවමන්‌තානං ලිඞ්‌ගානං උවඅවඋරාදෙසා හොන්‌ති ස්‌මිංයොඉච්‌චෙතෙසු ක්‌වචි.
භුවි, පසවො, ගුරවො, චතුරො.
සරෙති කිමත්‌ථං? ගොධනො, ගොවින්‌දො.
තස්‌ස අවසද්‌දස්‌ස යදා උපපදෙ තිට්‌ඨමානස්‌ස තස්‌ස ඔකාරස්‌ස විපරීතො හොති බ්‍යඤ්‌ජනෙ පරෙ.
උග්‌ගතෙ සූරියෙ, උග්‌ගච්‌ඡති, උග්‌ගහෙත්‌වා.
චග්‌ගහණමවධාරණත්‌ථං. අවසානෙ, අවකිරණෙ, අවකිරති.
සබ්‌බස්‌සෙව ගොසද්‌දස්‌ස ගොණාදෙසො හොති වා නංම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
ගොණානං සත්‌තන්‌නං.
වාති කිමත්‌ථං?
ගොනඤ්‌චෙ තරමානානං, උජුං ගච්‌ඡති පුඞ්‌ගවො.
සබ්‌බා ගාවී උජුං යන්‌ති, නෙත්‌තෙ උජුං ගතෙ සති.
යොගවිභාගෙන අඤ්‌ඤත්‍රාපි ගොණාදෙසො හොති. ගොණභූතානං.
සුහිනාඉච්‌චෙතෙසු සබ්‌බස්‌ස ගොසද්‌දස්‌ස ගොණාදෙසො හොති වා.
ගොණෙසු, ගොණෙහි, ගොණෙභි, ගොණෙන.
වාති කිමත්‌ථං? ගොසු, ගොහි, ගොභි, ගවෙන.
චග්‌ගහණෙන ස්‍යාදිසෙසෙසු පුබ්‌බුත්‌තරවචනෙසුපි ගොණ ගු ගවයාදෙසා හොන්‌ති. ගොණො, ගොණා, ගොණං, ගොණෙ, ගොණස්‌ස, ගොණම්‌හා. ගොණම්‌හි, ගුන්‌නං, ගවයෙහි, ගවයෙභි.
අංවචනස්‌ස මකාරස්‌ස ච ඣලපඉච්‌චෙතෙහි නිග්‌ගහිතං හොති
අග්‌ගිං, ඉසිං, ගහපතිං, දණ්‌ඩිං, මහෙසිං, භික්‌ඛුං, පටුං, සයම්‌භුං, අභිභුං, රත්‌තිං, ඉත්‌ථිං, වධුං, පුල්‌ලිඞ්‌ගං, පුම්‌භාවො, පුඞ්‌කොකිලො.
අංමොති කිමත්‌ථං? අග්‌ගිනා, පාණිනා, භික්‌ඛුනා, රත්‌තියා, ඉත්‌ථියා, වධුයා.
ඣලපෙහීති කිමත්‌ථං? සුඛං, දුක්‌ඛං.
පුනාරම්‌භ හණං විභාසානිවත්‌තනත්‌ථං. අග්‌ගිං, පටුං, බුද්‌ධිං, වධුං.
සරලොපො හොති අමාදෙසපච්‌චයාදිම්‌හි සර ලොපෙ තු පකති හොති.
පුරිසං, පුරිසෙ, පාපං, පාපෙ, පාපියො, පාපිට්‌ඨො.
අමාදෙසපච්‌චයාදිම්‌හීති කි ත්‌ථං? අප්‌පමාදො අමතං පදං.
සරලොපෙති කිමත්‌ථං? පුරිසස්‌ස, දණ්‌ඩිනං.
තුග්‌ගහණමවධාරණත්‌ථං. භික්‌ඛුනී, ගහපතානී.
අඝො සරො රස්‌සමාපජ්‌ජතෙ එකවචනයොඉච්‌චෙතෙසු.
ඉත්‌ථිං, ඉත්‌ථියො, ඉත්‌ථියා. වධුං, වධුයො, වධුයා. දණ්‌ඩිං, දණ්‌ඩිනො, දණ්‌ඩිනා. සයම්‌භුං, සයම්‌භුවො, සයම්‌භුනා.
අඝොති කිමත්‌ථං? කඤ්‌ඤං, කඤ්‌ඤායො, කඤ්‌ඤාය.
එකවචනයොස්‌වීති කිමත්‌ථං? ඉත්‌ථීහි, සයම්‌භූහි.
චග්‌ගහණමවධාරණත්‌ථං. නදිං, නදියො, නදියා.
අපිග්‌ගහණෙන න රස්‌සමාපජ්‌ජතෙ. ඉත්‌ථී, භික්‌ඛුනී.
සිස්‌මිං අනපුංසකානි ලිඞ්‌ගානි න රස්‌සමාපජ්‌ජන්‌තෙ. ඉත්‌ථී, භික්‌ඛුනී, වධූ, දණ්‌ඩී, සයම්‌භූ.
සිස්‌මිංන්‌ති කිමත්‌ථං? භොති ඉත්‌ථි, භොති වධු, භො දණ්‌ඩි, භො සයම්‌භු.
උභඉච්‌චෙවමාදිතො සඞ්‌ඛ්‍යාතො නංවචනස්‌ස ඉන්‌නං හොති.
උභින්‌නං, දුවින්‌නං.
උභාදිතොති කිමත්‌ථං? උභයෙසං.
නංවචනස්‌ස ඉණ්‌ණං ඉණ්‌ණන්‌නං ඉච්‌චෙතෙ ආදෙසා හොන්‌ති තීහි සඞ්‌ඛ්‍යාහි.
තිණ්‌ණං, තිණ්‌ණන්‌නං.
තීහීති කිමත්‌ථං? ද්‌වින්‌නං.
සබ්‌බෙ සරා යොසු කතනිකාරලොපෙසු දීඝමාපජ්‌ජන්‌තෙ.
අග්‌ගී, භික්‌ඛූ, රත්‌තී, යාගූ, අට්‌ඨී, අට්‌ඨීනි, ආයූ, ආයූනි, සබ්‌බානි, යානි, තානි, කානි, කතමානි, එතානි, අපූනි, ඉමානි.
කතනිකාරලොපෙස්‌වීති කිමත්‌ථං? ඉත්‌ථියො, වධුයො, සයම්‌භුවො.
පුනාරම්‌භග්‌ගහණං කිමත්‌ථං? නිච්‌චදීපනත්‌ථං. අග්‌ගී, භික්‌ඛූ, රත්‌තී, යානි, තානි, කතමානි.
සුනංහිඉච්‌චෙතෙසු සබ්‌බෙ සරා දීඝමාපජ්‌ජන්‌තෙ.
අග්‌ගීසු, අග්‌ගීනං, අග්‌ගීහි, රත්‌තීසු, රත්‌තීනං, රත්‌තීහි. භික්‌ඛූසු, භික්‌ඛූනං, භික්‌ඛූහි. පුරිසානං.
එතෙස්‌වීතී කිමත්‌ථං? අග්‌ගිනා, පාණිනා, දණ්‌ඩිනා.
චග්‌ගහණමවධාරණත්‌ථං. සුඛෙත්‌තෙසු බ්‍රහ්‌මචාරිසු, ධම්‌මමක්‌ඛාසි භගවා භික්‌ඛුනං දත්‌වා සකෙහි පාණිභි.
පඤ්‌චාදීනං සඞ්‌ඛ්‍යානං අන්‌තො අත්‌තමාපජ්‌ජතෙ සුනංහිඉච්‌චෙතෙසු.
පඤ්‌චසු, පඤ්‌චන්‌නං, පඤ්‌චහි, ඡසු, ඡන්‌නං, ඡහි, සත්‌තසු, සත්‌තන්‌නං, සත්‌තහි, අට්‌ඨසු, අට්‌ඨන්‌නං, අට්‌ඨහි, නවසු, නවන්‌නං, නවහි, දසසු, දසන්‌නං, දසහි.
පඤ්‌චාදීනමීති කිමත්‌ථං? ද්‌වීසු, ද්‌වින්‌නං, ද්‌වීහි.
අත්‌තමිතිභාවනිද්‌දෙසො උභයස්‌සාගමනත්‌ථං, අන්‌තො උකාරො අත්‌තමාපජ්‌ජතෙ. චතස්‌සන්‌නං ඉත්‌ථීනං. තිස්‌සන්‌නං වෙදනානං.
පතිස්‌සන්‌තො අත්‌තමාපජ්‌ජතෙ ඉනීම්‌හි පච්‌චයෙ පරෙ.
ගහපතානී.
ඉනීම්‌හීති කිමත්‌ථං? ගහපති.
න්‌තුපච්‌චයස්‌ස අන්‌තො අත්‌තමාපජ්‌ජතෙ සුනංහියොඉච්‌චෙතෙසු පරෙසු.
ගුණවන්‌තෙසු, ගුණවන්‌තානං, ගුණවන්‌තෙහි, ගුණවන්‌තා, ගුණවන්‌තෙ.
න්‌තුස්‌සෙති කිමත්‌ථං? ඉසීනං.
එතෙස්‌වීති කිමත්‌ථං? ගුණවා.
චග්‌ගහණෙන අඤ්‌ඤෙසු වචනෙසු අත්‌තඤ්‌ච හොති. ගුණවන්‌තස්‌මිං, ගුණවන්‌තෙන.
අන්‌තග්‌ගහණෙන න්‌තුපච්‌චයස්‌ස අන්‌තො අත්‌තමාපජ්‌ජතෙ, යොනඤ්‌ච ඉකාරො හොති. ගුණවන්‌ති.
සබ්‌බස්‌සෙව න්‌තුපච්‌චයස්‌ස අත්‌තං හොති වා අංසඉච්‌චෙතෙසු.
සතිමං භික්‌ඛු, සතිමන්‌තං භික්‌ඛුං වා, බන්‌ධුමං රාජානං, බන්‌ධුමන්‌තං රාජානං වා, සතිමස්‌ස භික්‌ඛුනො, සතිමතො භික්‌ඛුනො වා, බන්‌ධුමස්‌ස රඤ්‌ඤො සුඞ්‌කං, බන්‌ධුමතො රඤ්‌ඤො වා සුඞ්‌කං දෙති.
එතෙස්‌වීති කිමත්‌ථං? සතිමා භික්‌ඛු, බන්‌ධුමා රාජා.
න්‌තුපච්‌චයස්‌ස අන්‌තස්‌ස අත්‌තං හොති වා සිම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
හිමවන්‌තො පබ්‌බතො.
වාති කිමත්‌ථං? හිමවා පබ්‌බතො.
අග්‌ගිස්‌සන්‌තස්‌ස ඉනි හොති වා සිම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
පුරතො අග්‌ගිනි, පච්‌ඡතො අග්‌ගිනි, දක්‌ඛිණතො අග්‌ගිනි, වාමතො අග්‌ගිනි.
වාති කිමත්‌ථං? අග්‌ගි.
යොසු අකතරස්‌සො ඣො අත්‌තමාපජ්‌ජතෙ.
අග්‌ගයො මුනයො, ඉසයො, ගහපතයො.
යොස්‌වීති කිමත්‌ථං? අග්‌ගීසු.
අකතරස්‌සොති කිමත්‌ථං? දණ්‌ඩිනො.
ඣොති කිමත්‌ථං? රත්‌තියො.
වෙවොඉච්‌චෙතෙසු අකතරස්‌සො ලො අත්‌තමාපජ්‌ජතෙ.
භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛවො, හෙතවෙ, හෙතවො.
අකතරස්‌සොති කිමත්‌ථං? සයම්‌භුවො, වෙස්‌සභුවො, පරාභිභුවො.
වෙවොස්‌වීති කිමත්‌ථං? හෙතුනා, කෙතුනා, සෙතුනා.
චග්‌ගහණමනුකඩ්‌ඪනත්‌ථං.
මාතුලඉච්‌චෙවමාදීනං අන්‌තො ආනත්‌තමාපජ්‌ජතෙ ඊකාරෙ පච්‌චයෙ පරෙ.
ඊකාරෙති කිමත්‌ථං? භික්‌ඛුනී, රාජිනී, ජාලිනී, ගහපතානී.
ආනත්‌තග්‌ගහණෙන නදීඉච්‌චෙතස්‌ස දීසද්‌දස්‌ස ජ්‌ජොජ්‌ජා ආදෙසා හොන්‌ති සහ විභත්‌තියා යොනාසඉච්‌චෙතෙසු. නජ්‌ජො සන්‌දන්‌ති, නජ්‌ජා කතං තරඞ්‌ගං, නජ්‌ජා නෙරඤ්‌ජරාය තීරෙ.
සබ්‌බතො ලිඞ්‌ගතො ස්‌මාහිස්‌මිං ඉච්‌චෙතෙසං ම්‌හාභිම්‌හිඉච්‌චෙතෙ ආදෙසා හොන්‌ති වා යථාසඞ්‌ඛ්‍යං.
පුරිසම්‌හා, පුරිසස්‌මා, පුරිසෙභි, පුරිසෙහි, පුරිසම්‌හි, පුරිසස්‌මිං.
ස්‌මාහිස්‌මිංනමිති කිමත්‌ථං? වණ්‌ණවන්‌තං අගන්‌ධකං විරුළ්‌හපුප්‌ඵං, මහන්‌තං ඡත්‌තං මහාඡත්‌තං, මහන්‌තං ධජං මහාධජං.
ත ඉමඉච්‌චෙතෙහි කතාකාරෙහි ස්‌මාස්‌මිං නංම්‌හාම්‌හිඉච්‌චෙතෙ ආදෙසා නෙව හොන්‌ති.
අස්‌මා ඨානා භයං උප්‌පජ්‌ජති, අස්‌මිං ඨානෙ භයං තිට්‌ඨති, අස්‌මා, අස්‌මිං.
සුහිඉච්‌චෙතෙසු අකාරො එත්‌තමාපජ්‌ජතෙ.
සබ්‌බෙසු, යෙසු, තෙසු, කෙසු, පුරිසෙසු, ඉමෙසු, කුසලෙසු, තුම්‌හෙසු, අම්‌හෙසු, සබ්‌බෙහි, යෙහි, තෙහි, කෙහි, පුරිසෙහි, ඉමෙහි, කුසලෙහි, තුම්‌හෙහි, අම්‌හෙහි.
සබ්‌බෙසං සබ්‌බනාමානං අන්‌තො අකාරො එත්‌තමාපජ්‌ජතෙ නංම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
සබ්‌බෙසං, සබ්‌බෙසානං, යෙසං, යෙසානං, තෙසං, තෙසානං, ඉමෙසං, ඉමෙසානං, කෙසං, කෙසානං, ඉතරෙසං, ඉතරෙසානං, කතමෙසං, කතමෙසානං. සබ්‌බනාමානමිති කිමත්‌ථං? බුද්‌ධානං භගවන්‌තානං ආචිණ්‌ණසමාචිණ්‌ණො.
අකාරොති කිමත්‌ථං? අමූසං, අමූසානං.
නංම්‌හීති කිමත්‌ථං? සබ්‌බෙ, ඉමෙ.
චග්‌ගහණ මනුකඩ්‌ඪනත්‌ථං.
තස්‌මා අකාරතො නාවචනස්‌ස එනාදෙසො හොති.
සබ්‌බෙන, යෙන, තෙන, කෙන, අනෙන, පුරිසෙන, රූපෙන.
අතොති කිමත්‌ථං? මුනිනා, අමුනා, භික්‌ඛුනා.
නාති කිමත්‌ථං? තස්‌මා.
තස්‌මා අකාරතො සිවචනස්‌ස ඔකාරාදෙසො හොති.
සබ්‌බො, යො, සො, කො, අමුකො, පුරිසො.
සීති කිමත්‌ථං? පුරිසානං.
අතොති කිමත්‌ථං? සයම්‌භූ.
තස්‌මා අකාරතො නාවචනස්‌ස සොආදෙසො හොති වා.
අත්‌ථසො ධම්‌මං ජානාති, බ්‍යඤ්‌ජනසො අත්‌ථං ජානාති, අක්‌ඛරසො, සුත්‌තසො, පදසො, යසසො. උපායසො, සබ්‌බසො, ථාමසො, ඨානසො.
වාති කිමත්‌ථං? පාදෙන වා පාදාරහෙන වා අතිරෙකපාදෙන වා යො භික්‌ඛු ථෙය්‍යචිත්‌තෙන පරස්‌ස භණ්‌ඩං ගණ්‌හාති, සො භික්‌ඛු පාරාජිකො හොති අසංවාසො.
දීඝඔරඉච්‌චෙතෙහි ස්‌මාවචනස්‌ස සොආදෙසො හොති වා.
දීඝසො, ඔරසො, දීඝම්‌හා, ඔරම්‌හා.
දීඝොරෙහිති කිමත්‌ථං? සරම්‌හා, වචනම්‌හා.
තස්‌මා අකාරතො සබ්‌බෙසං යොනීනංආඑ ආදෙසා හොන්‌ති වා යථාසඞ්‌ඛ්‍යං.
පුරිසා, පුරිසෙ, රූපා, රූපෙ.
වාති කිමත්‌ථං? අග්‌ගයො, මුනයො, ඉසයො.
යොනීනන්‌ති කිමත්‌ථං? පුරිසස්‌ස, රූපස්‌ස.
අකාරතොති කිමත්‌ථං? දණ්‌ඩිනො, අට්‌ඨීනි, අග්‌ගී පජ්‌ජලන්‌ති, මුනී චරන්‌ති.
තස්‌මා අකාරතො සබ්‌බෙසං ස්‌මාස්‌මිංඉච්‌චෙතෙසං ආ එ ආදෙසා හොන්‌ති වා යථාසඞ්‌ඛ්‍යං.
අකාරතොති කිමත්‌ථං? දණ්‌ඩිනා, දණ්‌ඩිස්‌මිං, භික්‌ඛුනා, භික්‌ඛුස්‌මිං.
තස්‌මා අකාරතො චතුත්‌ථෙකවචනස්‌ස ආයාදෙසො හොති වා.
අත්‌ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්‌සානං බුද්‌ධො ලොකෙ උප්‌පජ්‌ජති.
අතොති කිමත්‌ථං? ඉසිස්‌ස.
චතුත්‌ථීති කිමත්‌ථං? පුරිසස්‌ස මුඛං.
එකවචනස්‌සෙති කිමත්‌ථං? පුරිසානං දදාති.
වාති කිමත්‌ථං? දාතා හොති සමණස්‌ස වා බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස වා.
තුග්‌ගහණෙනත්‌ථඤ්‌ච හොති. අත්‌ථත්‌ථං, හිතත්‌ථං, සුඛත්‌ථං.
තෙහි සබ්‌බනාමෙහි අකාරන්‌තෙහි ස්‌මාස්‌මිං සඉච්‌චෙතෙසං තයො ආ එ ආයාදෙසා නෙව හොන්‌ති.
සබ්‌බස්‌මා , සබ්‌බස්‌මිං, සබ්‌බස්‌ස. යස්‌මා, යස්‌මිං, යස්‌ස. තස්‌මා, තස්‌මිං, තස්‌ස. කස්‌මා, කස්‌මිං, කස්‌ස. ඉමස්‌මා, ඉමස්‌මිං, ඉමස්‌ස.
සබ්‌බනාමෙහීති කිමත්‌ථං? පාපා, පාපෙ, පාපාය.
චග්‌ගහණමනුකඩ්‌ඪනත්‌ථං.
තස්‌මා ඝතො නාදීනමෙකවචනානං විභත්‌තිගණානං ආයාදෙසො හොති.
කඤ්‌ඤාය කතං කම්‌මං, කඤ්‌ඤාය දීයතෙ, කඤ්‌ඤාය නිස්‌සටං වත්‌ථං. කඤ්‌ඤාය පරිග්‌ගහො, කඤ්‌ඤාය පතිට්‌ඨිතං සීලං.
ඝතොති කිමත්‌ථං? රත්‌තියා, ඉත්‌ථියා, ධෙනුයා, වධුයා.
නාදීනමිති කිමත්‌ථං? කඤ්‌ඤං පස්‌සති, විජ්‌ජං, වීණං, ගඞ්‌ගං.
එකවචනානමිති කිමත්‌ථං? සබ්‌බාසු, යාසු, තාසු, කාසු, ඉමාසු, පභාසු.
තස්‌මා පතො නාදීනමෙකවචනානං විභත්‌තිගණානං යාආදෙසො හොති.
නාදීනමිති කිමත්‌ථං? රත්‌තී, රත්‌තිං, ඉත්‌ථී, ඉත්‌ථිං.
පතොති කිමත්‌ථං? කඤ්‌ඤාය, වීණාය, ගඞ්‌ගාය, පභාය, සොභාය.
එකවචනානමිති කිමත්‌ථං? රත්‌තීනං, ඉත්‌ථීනං.
තස්‌මා සඛතො ගස්‌ස අකාර ආකාර ඉකාර ඊකාර එකාරාදෙසා හොන්‌ති වා.
භො සඛ, භො සඛා, භො සඛි, භො සඛී, භො සඛෙ.
තස්‌මා ඝතො ගස්‌ස එකාරාදෙසො හොති.
භොති අය්‍යෙ, භොති කඤ්‌ඤෙ, භොති ඛරාදියෙ.
චග්‌ගහණමවධාරණත්‌ථං, සන්‌නිට්‌ඨානං.
තතො අම්‌මාදිතො ගස්‌ස එකාරත්‌තං න හොති.
අම්‌මාදිතොති කිමත්‌ථං? භොති කඤ්‌ඤෙ.
තස්‌මා අකතරස්‌සා ලතො ය්‌වාලපනස්‌ස වෙවොආදෙසා හොන්‌ති.
භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛවො, හෙතවෙ, හෙතවො.
අකතරස්‌සාති කිමත්‌ථං? සයම්‌භුවො.
ලතොති කිමත්‌ථං? නාගියො, ධෙනුයො, යාගුයො.
ආලපනස්‌සෙති කිමත්‌ථං? තෙ හෙතවො, තෙ භික්‌ඛවො.
තස්‌මා ඣලතො සස්‌ස විභත්‌තිස්‌ස නො ආදෙසො හොති වා.
අග්‌ගිනො, අග්‌ගිස්‌ස, සඛිනො, සඛිස්‌ස, දණ්‌ඩිනො, දණ්‌ඩිස්‌ස, භික්‌ඛුනො, භික්‌ඛුස්‌ස, සයම්‌භුනො, සයම්‌භුස්‌ස.
සස්‌සෙති කිමත්‌ථං? ඉසිනා, භික්‌ඛුනා.
ඣලතොති කිමත්‌ථං? පුරිසස්‌ස.
තෙහි ඝපඣලඉච්‌චෙතෙහි යොනං ලොපො හොති වා.
කඤ්‌ඤා, කඤ්‌ඤායො. රත්‌තී, රත්‌තියො, ඉත්‌ථී, ඉත්‌ථියො, යාගූ, යාගුයො, වධූ, වධුයො. අග්‌ගී, අග්‌ගයො. භික්‌ඛූ, භික්‌ඛවො. සයම්‌භූ, සයම්‌භුවො. අට්‌ඨී, අට්‌ඨීනි, ආයූ, ආයූනි.
චග්‌ගහණමනුකඩ්‌ඪනත්‌ථං.
තස්‌මා ලතො යොනං වොකාරො හොති වා.
භික්‌ඛවො, භික්‌ඛූ, සයම්‌භුවො, සයම්‌භූ.
කාරග්‌ගහණං කිමත්‌ථං? යොනං නො ච හොති. ජන්‌තුනො.
චග්‌ගහණමවධාරණත්‌ථං, අමූ පුරිසා තිට්‌ඨන්‌ති, අමූ පුරිසෙ පස්‌සථ.
ඉති නාමකප්‌පෙ පඨමො කණ්‌ඩො.
දුතියකණ්‌ඩ
සබ්‌බස්‌සෙව අම්‌හසද්‌දස්‌ස සවිභත්‌තිස්‌ස මමං ආදෙසො හොති සෙ විභත්‌තිම්‌හි.
සබ්‌බස්‌සෙව අම්‌හසද්‌දස්‌ස සවිභත්‌තිස්‌ස මයංආදෙසො හොති යොම්‌හි පඨමෙ.
මයං ගච්‌ඡාම, මයං දෙම.
අම්‌හස්‌සෙති කිමත්‌ථං? පුරිසා තිට්‌ඨන්‌ති.
යොම්‌හීති කිමත්‌ථං? අහං ගච්‌ඡාමි.
පඨමෙති කිමත්‌ථං? අම්‌හාකං පස්‌සසි ත්‌වං.
සබ්‌බස්‌සෙව න්‌තුපච්‌චයස්‌ස සවිභත්‌තිස්‌ස න්‌තොආදෙසො හොති යොම්‌හි පඨමෙ.
ගුණවන්‌තො තිට්‌ඨන්‌ති.
න්‌තුස්‌සෙති කිමත්‌ථං? සබ්‌බෙ සත්‌තා ගච්‌ඡන්‌ති.
පඨමෙති කිමත්‌ථං? ගුණවන්‌තෙ පස්‌සන්‌ති ජනා.
සබ්‌බස්‌සෙව න්‌තුපච්‌චයස්‌ස සවිභත්‌තිස්‌ස න්‌තස්‌සාදෙසො හොති වා සෙ විභත්‌තිම්‌හි.
සීලවන්‌තස්‌ස ඣායිනො, සීලවතො ඣායිනො වා.
සෙති කිමත්‌ථං? සීලවා තිට්‌ඨති.
සබ්‌බස්‌සෙවන්‌තුපච්‌චයස්‌ස සවිභත්‌තිස්‌ස ආආදෙසො හොති සිම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
ගුණවා, පඤ්‌ඤවා, සීලවා, බලවා, ධනවා, මතිමා, සතිමා, ධිතිමා.
න්‌තුස්‌සෙති කිමත්‌ථං? පුරිසො තිට්‌ඨති.
සිම්‌හීති කිමත්‌ථං? සීලවන්‌තො තිට්‌ඨන්‌ති.
සබ්‌බස්‌සෙව න්‌තුපච්‌චයස්‌ස සවිභත්‌තිස්‌ස අංආදෙසො හොති සිම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි නපුංසකෙ වත්‌තමානස්‌ස.
ගුණවං චිත්‌තං තිට්‌ඨති, රුචිමං පුප්‌ඵං විරොචති.
සිම්‌හීති කිමත්‌ථං? වණ්‌ණවන්‌තං අගන්‌ධකං විරූළ්‌හපුප්‌ඵං පස්‌සසි ත්‌වං.
සබ්‌බස්‌සෙව න්‌තුපච්‌චයස්‌ස සවිභත්‌තිස්‌ස අං අවණ්‌ණා ච හොන්‌ති ගෙ පරෙ.
භො ගුණවං, භො ගුණව, භො ගුණවා.
චග්‌ගහණමනුකඩ්‌ඪනත්‌ථං.
සබ්‌බස්‌සෙව න්‌තුපච්‌චයස්‌ස සවිභත්‌තිස්‌ස තොතිතාආදෙසා හොන්‌ති වා සස්‌මිං නාඉච්‌චෙතෙසු යථාසඞ්‌ඛ්‍යං.
ගුණවතො, ගුණවන්‌තස්‌ස, ගුණවති, ගුණවන්‌තස්‌මිං, ගුණවතා, ගුණවන්‌තෙන, සතිමතො, සතිමන්‌තස්‌ස, සතිමති, සතිමන්‌තස්‌මිං, සතිමතා, සතිමන්‌තෙන.
එතෙස්‌වීති කිමත්‌ථං? ගුණවා. සතිමා.
සබ්‌බස්‌සෙව න්‌තුපච්‌චයස්‌ස සවිභත්‌තිස්‌ස තංආදෙසො හොති වා නංම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
ගුණවතං, ගුණවන්‌තානං, සතිමතං, සතිමන්‌තානං.
නංම්‌හීති කිමත්‌ථං? ගුණවන්‌තො තිට්‌ඨන්‌ති, සතිමන්‌තො තිට්‌ඨන්‌ති.
සබ්‌බස්‌සෙව ඉමසද්‌දස්‌ස සවිභත්‌තිස්‌ස ඉදංආදෙසො හොති වා අංසිසු නපුංසකෙ වත්‌තමානස්‌ස.
ඉදං චිත්‌තං පස්‌සසි, ඉදං චිත්‌තං තිට්‌ඨති, ඉමං චිත්‌තං පස්‌සසි. ඉමං චිත්‌තං තිට්‌ඨති.
සබ්‌බස්‌සෙව අමුසද්‌දස්‌ස සවිභත්‌තිස්‌ස අදුංආදෙසො හොති අංසිසු නපුංසකෙ වත්‌තමානස්‌ස.
අදුං පුප්‌ඵං පස්‌සසි, අදුං පුප්‌ඵං විරොචති.
නපුංසකෙති කිමත්‌ථං? අමුං රාජානං පස්‌සසි, අසු රාජා තිට්‌ඨති.
‘‘ඉත්‌ථිපුමනපුංසකසඞ්‌ඛ්‍යං’’ ඉච්‌චෙතං අධිකාරත්‌ථං වෙදිතබ්‌බං.
ද්‌වින්‌නං සඞ්‌ඛ්‍යානං ඉත්‌ථිපුමනපුංසකෙ වත්‌තමානානං සවිභත්‌තීනං ද්‌වෙ හොති යොඉච්‌චෙතෙසු.
ද්‌වෙ ඉත්‌ථියො, ද්‌වෙ ධම්‌මා. ද්‌වෙ රූපානි.
යොස්‌වීති කිමත්‌ථං? ද්‌වීසු.
චග්‌ගහණෙන දුවෙ ද්‌වය උභ උභය දුවි ච හොන්‌ති යොනාඅනමිච්‌චෙතෙසු. දුවෙ සමණා. දුවෙ බ්‍රාහ්‌මණා , දුවෙ ජනා, ද්‌වයෙන, ද්‌වයං, උභින්‌නං, උභයෙසං දුවින්‌නං.
තිචතුන්‌නං සඞ්‌ඛ්‍යානං ඉත්‌ථිපුමනපුංසකෙ වත්‌තමානානං සවිභත්‌තීනං තිස්‌සො චතස්‌සො තයො චත්‌තාරො තීණි චත්‌තාරිඉච්‌චෙතෙ ආදෙසා හොන්‌ති යථාසඞ්‌ඛ්‍යං යොඉච්‌චෙතෙසු.
තිස්‌සො වෙදනා චතස්‌සො දිසා, තයො ජනා, ජනෙ, චත්‌තාරො පුරිසා, පුරිසෙ, තීණි ආයතනානි, චත්‌තාරි අරියසච්‌චානි.
යොස්‌වීති කිමත්‌ථං? තීසු, චතූසු.
පඤ්‌චාදීනං සඞ්‌ඛ්‍යානං ඉත්‌ථිපුමනපුංසකෙ වත්‌තමානානං සවිභත්‌තිස්‌ස අන්‌තස්‌ස සරස්‌ස අකාරො හොති යොඉච්‌චෙතෙසු.
පඤ්‌ච, පඤ්‌ච, ඡ, ඡ, සත්‌ත, සත්‌ත, අට්‌ඨ, අට්‌ඨ, නව, නව, දස, දස.
පඤ්‌චාදීනමිති කිමත්‌ථං? ද්‌වෙ, තයො.
සබ්‌බස්‌සෙව රාජසද්‌දස්‌ස සවිභත්‌තිස්‌ස රඤ්‌ඤො රාජිනොඉච්‌චෙතෙ ආදෙසා හොන්‌ති සෙ විභත්‌තිම්‌හි.
රඤ්‌ඤො, රාජිනො.
සෙති කිමත්‌ථං? රඤ්‌ඤා.
සබ්‌බස්‌සෙව රාජසද්‌දස්‌ස සවිභත්‌තිස්‌ස රඤ්‌ඤංආදෙසො හොති වා නංම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
රඤ්‌ඤං, රාජූනං ඉදං රට්‌ඨං.
සබ්‌බස්‌සෙව රාජසද්‌දස්‌ස සවිභත්‌තිස්‌ස රඤ්‌ඤාආදෙසො හොති වා නාම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
තෙන රඤ්‌ඤා කතං. රාජෙන වා කතං.
නාම්‌හීති කිමත්‌ථං? රඤ්‌ඤො සන්‌තකං.
සබ්‌බස්‌සෙව රාජසද්‌දස්‌ස සවිභත්‌තිස්‌ස රඤ්‌ඤෙරාජිනිඉච්‌චෙතෙ ආදෙසා හොන්‌ති ස්‌මිංම්‌හිවිභත්‌තිම්‌හි.
රඤ්‌ඤෙ, රාජිනි සීලං තිට්‌ඨති.
සබ්‌බෙසං තුම්‌හ අම්‌හ සද්‌දානං සවිභත්‌තීනං තයි මයිඉච්‌චෙතෙ ආදෙසො හොන්‌ති යථාසඞ්‌ඛ්‍යං ස්‌මිංම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
තයි, මයි.
ස්‌මිංම්‌හීති කිමත්‌ථං? ත්‌වං භවසි, අහං භවාමි.
සබ්‌බෙසං තුම්‌හ අම්‌හසද්‌දානං සවිභත්‌තීනං ත්‌වං අහංඉච්‌චෙතෙ ආදෙසා හොන්‌ති යථාසඞ්‌ඛ්‍යං සිම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
ත්‌වං, අහං.
සිම්‌හීති කිමත්‌ථං? තයි, මයි.
චග්‌ගහණෙන තුවං ච හොති. තුවං සත්‌ථා.
සබ්‌බෙසං තුම්‌හ අම්‌හසද්‌දානං සවිභත්‌තීනං තවමමඉච්‌චෙතෙ ආදෙසා හොන්‌ති යථාසඞ්‌ඛ්‍යං සෙ විභත්‌තිම්‌හි.
තව, මම.
සෙති කිමත්‌ථං? තයි, මයි.
සබ්‌බෙසං තුම්‌හ අම්‌හසද්‌දානං සවිභත්‌තීනං තුය්‌හං මය්‌හංඉච්‌චෙතෙ ආදෙසා හොන්‌ති යථාසඞ්‌ඛ්‍යං සෙ විභත්‌තිම්‌හි.
තුය්‌හං, මය්‌හං ධනං දීයතෙ.
සෙති කිමත්‌ථං? තයා, මයා.
සබ්‌බෙසං තුම්‌හ අම්‌හසද්‌දානං සවිභත්‌තීනං තං මඉච්‌චෙතෙ ආදෙසා හොන්‌ති යථාසඞ්‌ඛ්‍යං අංම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
තං, මං.
අංම්‌හීති කිමත්‌ථං? තයා මයා.
සබ්‌බෙසං තුම්‌හ අම්‌හසද්‌දානං සවිභත්‌තීනං තවං මමංඉච්‌චෙතෙ ආදෙසා හොන්‌ති නවා යථාසඞ්‌ඛ්‍යං අංම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
තවං, මමං පස්‌සති.
නවාති කිමත්‌ථං? තං, මං පස්‌සති.
චග්‌ගහණමනුකඩ්‌ඪනත්‌ථං.
සබ්‌බෙසං තුම්‌හ අම්‌හසද්‌දානං සවිභත්‌තීනං තයා මයාඉච්‌චෙතෙ ආදෙසා හොන්‌ති යථාසඞ්‌ඛ්‍යං නාම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
නාම්‌හිති කිමත්‌ථං? තුම්‌හෙහි, අම්‌හෙහි.
සබ්‌බස්‌ස තුම්‌හසද්‌දස්‌ස සවිභත්‌තිස්‌ස තුවං ත්‌වං ඉච්‌චෙතෙ ආදෙසා හොන්‌ති අංම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
කලිඞ්‌ගරස්‌ස තුවං මඤ්‌ඤෙ, කට්‌ඨස්‌ස ත්‌වං මඤ්‌ඤෙ.
සබ්‌බෙසං තුම්‌හඅම්‌හසද්‌දානං සවිභත්‌තීනං යදා පදස්‌මා පරෙසං වො නොආදෙසා හොන්‌ති නවා යථාසඞ්‌ඛ්‍යං දුතියා චතුත්‌ථීඡට්‌ඨීඉච්‌චෙතෙසු බහුවචනෙසු.
පහාය වො භික්‌ඛවෙ ගමිස්‌සාමි, මා නො අජ්‌ජ විකන්‌තිංසු, රඤ්‌ඤො සූදා මහානසෙ, එවං දුතියත්‌ථෙ.
ධම්‌මං වො භික්‌ඛවෙ දෙසෙස්‌සාමි, සංවිභජෙථ නො රජ්‌ජෙන, එවං චතුත්‌ථ්‍යත්‌ථෙ.
තුට්‌ඨොස්‌මි වො භික්‌ඛවෙ පකතියා, සත්‌ථා නො භගවා අනුප්‌පත්‌තො, එවං ඡට්‌ඨ්‍යත්‌ථෙ.
තුම්‌හම්‌හාකමිති කිමත්‌ථං? එතෙ ඉසයො පස්‌සසි.
පදතොති කිමත්‌ථං? තුම්‌හාකං සත්‌ථා.
එතෙස්‌වීති කිමත්‌ථං? ගච්‌ඡථ තුම්‌හෙ.
සබ්‌බෙසං තුම්‌හ අම්‌හසද්‌දානං සවිභත්‌තීනං යදා පදස්‌මා පරෙසං තෙ මෙ ආදෙසා හොන්‌ති යථාසඞ්‌ඛ්‍යං චතුත්‌ථීඡට්‌ඨීඉච්‌චෙතෙසු එකවචනෙසු.
දදාමි තෙ ගාමවරානි පඤ්‌ච, දදාහි මෙ ගාමවරං, ඉදං තෙ රට්‌ඨං, අයං මෙ පුත්‌තො.
පදතොති කිමත්‌ථං? තව ඤාති, මම ඤාති.
සබ්‌බෙසං තුම්‌හ අම්‌හසද්‌දානං සවිභත්‌තීනං යදා පදස්‌මා පරෙසං තෙ මෙආදෙසා න හොන්‌ති අංම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
පස්‌සෙය්‍ය තං වස්‌සසතං අරොගං, සො මං බ්‍රවීති.
සබ්‌බෙසං තුම්‌හඅම්‌හසද්‌දානං සවිභත්‌තීනං යදා පදස්‌මා පරෙසං තෙමෙආදෙසා හොන්‌ති වා යථාසඞ්‌ඛ්‍යං තතියෙකවචනෙ පරෙ.
කතං තෙ පාපං, කතං මෙ පාපං, කතං තයා පාපං, කතං මයා පාපං.
පදතොති කිමත්‌ථං? තයා කතං, මයා කතං.
සබ්‌බෙසං තුම්‌හඅම්‌හසද්‌දානං සවිභත්‌තීනං යදා පදස්‌මා පරෙසං වොනොආදෙසා හොන්‌ති යථාසඞ්‌ඛ්‍යං තතියාබහුවචනෙසු පරෙසු.
කතං වො කම්‌මං, කතං නො කම්‌මං.
පදතොති කිමත්‌ථං? තුම්‌හෙහි කතං, අම්‌හෙහි කතං.
බහුවචනග්‌ගහණෙන යොම්‌හි පඨමෙ වො නොආදෙසා හොන්‌ති. ගාමං වො ගච්‌ඡෙය්‍යාථ, ගාමං නො ගච්‌ඡෙය්‍යාම.
පුමඉච්‌චෙවමන්‌තස්‌ස සවිභත්‌තිස්‌ස ආආදෙසො හොති සිම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
සිම්‌හීති කිමත්‌ථං? පුමානො තිට්‌ඨන්‌ති.
අන්‌තග්‌ගහණෙන මඝව යුවඉච්‌චෙවමාදීනමන්‌තස්‌සසවිභත්‌තිස්‌ස ආආදෙසො හොති. මඝවා, යුවා.
පුමඉච්‌චෙවමන්‌තස්‌ස සවිභත්‌තිස්‌ස අංආදෙසො හොති ආලපනෙකවචනෙ පරෙ.
හෙ පුමං.
ආලපනෙති කිමත්‌ථං? පුමා.
එකවචනෙති කිමත්‌ථං? හෙ පුමානො.
පුමඉච්‌චෙවමන්‌තස්‌ස සමාසෙ ච අංආදෙසො හොති විභාසා සමාසෙ කතෙ.
ඉත්‌ථී ච පුමා ච නපුංසකං ච ඉත්‌ථිපුමනපුංසකානි. ඉත්‌ථිපුමනපුංසකානං සමූහො ඉත්‌ථිපුමනපුංසකසමූහො.
විභාසාති කිමත්‌ථං? ඉත්‌ථිපුමනපුංසකානි.
පුමඉච්‌චෙවමන්‌තස්‌ස සවිභත්‌තිස්‌ස ආනොආදෙසො හොති යොසු විභත්‌තීසු.
පුමානො, හෙ පුමානො.
යොස්‌වීති කිමත්‌ථං? පුමා.
පුමඉච්‌චෙවමන්‌තස්‌ස සවිභත්‌තිස්‌ස ආනෙ ආදෙසො හොති වා ස්‌මිංම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
පුමානෙ, පුමෙ වා.
පුමඉච්‌චෙවමන්‌තස්‌ස හිවිභත්‌තිම්‌හි ච ආනෙආදෙසො හොති.
පුමානෙහි, පුමානෙභි.
පුන විභත්‌තිග්‌ගහණං කිමත්‌ථං? සවිභත්‌තිග්‌ගහණනිවත්‌තනත්‌ථං. පුමානෙහි.
චග්‌ගහණෙන මඝව යුවඉච්‌චෙවමාදීනමන්‌තස්‌ස ආනආදෙසො හොති සි යො අංයො ඉච්‌චෙතෙසු විභත්‌තීසු, පුමකම්‌මථාමන්‌තස්‌ස චුකාරො හොති සස්‌මා සු විභත්‌තීසු. මඝවානො, මඝවානා. මඝවානං, මඝවානෙ . යුවානො, යුවානා, යුවානං, යුවානෙ, පුමුනො, පුමුනා. කම්‌මුනො, කම්‌මුනා, ථාමුනො, ථාමුනා.
පුමඉච්‌චෙවමන්‌තස්‌ස සුඉච්‌චෙතස්‌මිංවිභත්‌තිම්‌හි ආආදෙසො හොති වා.
පුමාසු, පුමෙසු වා.
පුමඉච්‌චෙවමන්‌තස්‌ස ආඋආදෙසා හොන්‌ති වා නාම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
පුමානා, පුමුනා, පුමෙන වා.
චග්‌ගහණමනුකඩ්‌ඪනත්‌ථං.
කම්‌මඉච්‌චෙවමන්‌තස්‌ස ච උඅ ආදෙසා හොන්‌ති වා නාම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
කම්‌මුනා, කම්‌මනා, කම්‌මෙන වා.
චග්‌ගහණෙන මඝවයුවඉච්‌චෙවමන්‌තස්‌ස ආආදෙ සො හොති ක්‌වචි නාසුඉච්‌චෙතෙසු විභත්‌තීසු. මඝවානා, මඝවාසු, මඝවෙසු, මඝවෙන වා. යුවානා, යුවාසු, යුවෙසු, යුවෙන වා.
ඉති නාමකප්‌පෙ දුතියො කණ්‌ඩො.
තතියකණ්‌ඩ
තෙහි තුම්‌හඅම්‌හෙහි නංවචනස්‌ස ආකං හොති.
තුම්‌හාකං, අම්‌හාකං.
නමිති කිමත්‌ථං? තුම්‌හෙහි, අම්‌හෙහි.
තෙහි තුම්‌හඅම්‌හෙහි යො අප්‌පඨමො ආකංහොති වා.
තුම්‌හාකං පස්‌සාමි, තුම්‌හෙ පස්‌සාමි වා. අම්‌හාකං පස්‌සසි, අම්‌හෙ පස්‌සසි වා.
යොති කිමත්‌ථං? තුම්‌හෙහි, අම්‌හෙහි.
අප්‌පඨමොති කිමත්‌ථං? ගච්‌ඡථ තුම්‌හෙ, ගච්‌ඡාම මයං.
වාතිවිකප්‌පනත්‌ථෙන යොනං අං ආනං හොන්‌ති. තුම්‌හං තුම්‌හානං. අම්‌හං, අම්‌හානං.
තෙහි හුම්‌හඅම්‌හෙහි සස්‌ස විභත්‌තිස්‌ස අං ආදෙසො හොති වා.
තුම්‌හං දීයතෙ, තව දීයතෙ. තුම්‌හං පරිග්‌ගහො, තව පරිග්‌ගහො. අම්‌හං දීයතෙ, මම දීයතෙ. අම්‌හං පරිග්‌ගහො, මම පරිග්‌ගහො.
සබ්‌බෙසං සබ්‌බනාමානං අකාරතො යො පඨමො එත්‌තමාපජ්‌ජතෙ.
සබ්‌බෙ, යෙ, තෙ, කෙ, තුම්‌හෙ, අම්‌හෙ, ඉමෙ.
සබ්‌බනාමාති කිමත්‌ථං? දෙවා, අසුරා, නාගා, ගන්‌ධබ්‌බා, මනුස්‌සා.
අකාරතොති කිමත්‌ථං? අමූ පුරිසා තිට්‌ඨන්‌ති.
යොති කිමත්‌ථං? සබ්‌බො, යො, සො, කො, අයං.
පඨමග්‌ගහණං උත්‌තරසුත්‌තත්‌ථං.
තස්‌මා සබ්‌බනාම’කාරතො ද්‌වන්‌දට්‌ඨා යො පඨමො එත්‌තමාපජ්‌ජතෙ වා.
කතරකතමෙ, කතරකතමා වා.
සබ්‌බනාමාති කිමත්‌ථං? දෙවාසුරනාග ගන්‌ධබ්‌බමනුස්‌සා.
ද්‌වන්‌දට්‌ඨාති කිමත්‌ථං තෙ, සබ්‌බෙ.
සබ්‌බනාමිකානං ද්‌වන්‌දට්‌ඨෙ නාඤ්‌ඤං කාරියං හොති,
පුබ්‌බාපරානං, පුබ්‌බුත්‌තරානං, අධරුත්‌තරානං.
බහුබ්‌බීහිම්‌හි ච සමාසෙ සබ්‌බනාමවිධානඤ්‌ච නාඤ්‌ඤං කාරියං හොති.
පියපුබ්‌බාය, පියපුබ්‌බානං, පියපුබ්‌බෙ, පියපුබ්‌බස්‌ස.
චෙති කිමත්‌ථං? සබ්‌බනාමවිධානං හොති, දක්‌ඛිණ පුබ්‌බස්‌සං, දක්‌ඛිණපුබ්‌බස්‌සා, උත්‌තරපුබ්‌බස්‌සං, උත්‌තරපුබ්‌බස්‌සා.
සබ්‌බතො සබ්‌බනාමතො නංවචනස්‌ස සංසානංඉච්‌චෙතෙ ආදෙසා හොන්‌ති.
සබ්‌බෙසං, සබ්‌බෙසානං, සබ්‌බාසං, සබ්‌බාසානං. යෙසං, යෙසානං, යාසං, යාසානං. තෙසං, තෙසානං, තාසං, තාසානං. කෙසං, කෙසානං, කාසං, කාසානං. ඉමෙසං, ඉමෙසානං, ඉමාසං, ඉමාසානං. අමූසං, අමූසානං.
නමිති කිමත්‌ථං? සබ්‌බස්‌ස, යස්‌ස, තස්‌ස, කස්‌ස. එවං සබ්‌බත්‌ථ.
සබ්‌බස්‌සෙව රාජසද්‌දස්‌ස රාජුආදෙසො හොති සුනංහිඉච්‌චෙතෙසු.
රාජූසු, රාජූනං, රාජූහි, රාජූභි.
සුනංහිසූති කිමත්‌ථං? රාජා.
චග්‌ගහණමවධාරණත්‌ථං. රාජෙසු, රාජානං, රාජෙහි රාජෙභි.
සබ්‌බස්‌සෙව ඉමසද්‌දස්‌ස එකාරො හොති වා සුනංහිඉච්‌චෙතෙසු.
එසු, ඉමෙසු, එසං, ඉමෙසං, එහි, එභි, ඉමෙහි, ඉමෙභි.
ඉමස්‌සෙති කිමත්‌ථං? එතෙසු, එතෙසං, එතෙහි, එතෙභි.
ඉමසද්‌දස්‌ස සබ්‌බස්‌සෙව අන ඉමිඉච්‌චෙතෙ ආදෙසා හොන්‌ති නාම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
අනෙන ධම්‌මදානෙන. සුඛිතා හොතු සා පජා.
ඉමිනා බුද්‌ධපූජෙන, පත්‌වාන අමතං පදං.
නාම්‌හීති කිමත්‌ථං? ඉමෙසු, ඉමෙසං, ඉමෙහි, ඉමෙභි.
ඉමසද්‌දස්‌ස සබ්‌බස්‌සෙව අනපුංසකස්‌ස අයංආදෙසො හොති සිම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
අයං පුරිසො, අයං ඉත්‌ථී.
අනපුංසකස්‌සෙති කිමත්‌ථං? ඉදං චිත්‌තං තිට්‌ඨති.
සිම්‌හීති කිමත්‌ථං? ඉමං පුරිසං පස්‌සසි ත්‌වං.
අමුසද්‌දස්‌ස අනපුංසකස්‌ස මකාරො සකාරමාපජ්‌ජතෙ වා සිම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
අසු රාජා, අසු ඉත්‌ථී, අමුකො රාජා, අමුකා ඉත්‌ථී.
අනපුංසකස්‌සෙති කිමත්‌ථං? අදුං පුප්‌ඵං විරොචති.
අමුස්‌සෙති කිමත්‌ථං? අයං පුරිසො තිට්‌ඨති.
සිම්‌හීති කිමත්‌ථං? අම්‌හං පුරිසං පස්‌සසි.
එත තඉච්‌චෙතෙසං අනපුංසකානං තකාරො සකාරමාපජ්‌ජතෙ සිම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
එසො පුරිසො, එසා ඉත්‌ථී, සො පුරිසො, සා ඉත්‌ථී.
අනපුංසකානමිති කිමත්‌ථං? එතං චිත්‌තං, එතං රූපං. තං චිත්‌තං, තං රූපං.
තස්‌ස සබ්‌බනාමස්‌ස තකාරස්‌ස නත්‌තං හොති වා සබ්‌බත්‌ථ ලිඞ්‌ගෙසු.
නාය, තාය, නං, තං, නෙ, තෙ, නෙසු, තෙසු, නම්‌හි, තම්‌හි, නාහි, තාහි, නාභි, තාභි.
තස්‌ස සබ්‌බනාමස්‌ස තකාරස්‌ස සබ්‌බස්‌සෙව අත්‌තං හොති වා සස්‌මාස්‌මිං සංසාඉච්‌චෙතෙසු සබ්‌බත්‌ථ ලිඞ්‌ගෙසු.
අස්‌ස, තස්‌ස, අස්‌මා, තස්‌මා, අස්‌මිං, තස්‌මිං, අස්‌සං, තස්‌සං, අස්‌සා, තස්‌සා.
තකාරස්‌සෙති කිමත්‌ථං? අමුස්‌සං, අමුස්‌සා.
එතෙස්‌වීති කිමත්‌ථං? නෙසු, තෙසු.
ඉමසද්‌දස්‌ස ච සබ්‌බස්‌සෙව අත්‌තං හොති වා සස්‌මාස්‌මිං සං සාඉච්‌චෙතෙසු සබ්‌බත්‌ථ ලිඞ්‌ගෙසු.
ඉමසද්‌දස්‌සෙති කිමත්‌ථං? එතිස්‌සං, එතිස්‌සා.
සබ්‌බතො සබ්‌බනාමතො කකාරාගමො හොති වා සිම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
සබ්‌බකො, යකො, සකො, අමුකො, අසුකො.
වාති කිමත්‌ථං? සබ්‌බො, යො, සො, කො.
සබ්‌බනාමතොති කිමත්‌ථං? පුරිසො.
පුන සබ්‌බතොග්‌ගහණෙන අඤ්‌ඤස්‌මාපි කකාරාගමො හොති, හීනකො, පොතකො.
සබ්‌බතො සබ්‌බනාමතො ඝපසඤ්‌ඤතො ස්‌මිංසඉච්‌චෙතෙසං සංසා ආදෙසා හොන්‌ති වා යථාසඞ්‌ඛ්‍යං.
සබ්‌බස්‌සං, සබ්‌බස්‌සා, සබ්‌බායං, සබ්‌බාය, ඉමිස්‌සං, ඉමිස්‌සා, ඉමායං, ඉමාය, අමුස්‌සං, අමුස්‌සා, අමුයං, අමුයා.
සබ්‌බනාමතොති කිමත්‌ථං? ඉත්‌ථියං, ඉත්‌ථියා.
ස්‌මිංසානමිති කිමත්‌ථං? අමුයො.
එතෙහි සබ්‌බනාමෙහි ඝපසඤ්‌ඤෙහි ස්‌මිංවචනස්‌ස නෙව ආය යාආදෙසා හොන්‌ති.
එතිස්‌සං, එතායං, ඉමිස්‌සං, ඉමායං, අමුස්‌සං, අමුයං.
ස්‌මිංන්‌ති කිමත්‌ථං? තාය ඉත්‌ථියා මුඛං.
එතාහීති කිමත්‌ථං? කඤ්‌ඤාය, වීණාය, ගඞ්‌ගාය, කපාලිකාය.
තස්‌මා මනොගණාදිතො ස්‌මිංනාඉච්‌චෙතෙසං ඉකාරආකාරාදෙසා හොන්‌ති වා යථාසඞ්‌ඛ්‍යං.
මනසි, මනුස්‌මිං, සිරසි, සිරස්‌මිං, මනසා, මනෙන, වචසා, වචෙන, සිරසා, සිරෙන, සරසා, සරෙන, තපසා, තපෙන, වයසා, වයෙන, යසසා, යසෙන, තෙජසා, තෙජෙන, උරසා, උරෙන, ථාමසා, ථාමෙන.
ස්‌මිංනානමිති කිමත්‌ථං? මනො, සිරො, තමො, තපො, තෙජො.
ආදිග්‌ගහණෙන අඤ්‌ඤාස්‌මාපි ස්‌මිංනානං ඉකාරආකාරාදෙසා හොන්‌ති, බිලසි, බිලසා, පදසි, පදසා.
තස්‌මා මනොගණාදිතො සස්‌ස ච ඔකාරො හොති.
මනසො, ථාමසො, තපසො.
එතෙසං මනොගණාදීනං අන්‌තො ඔත්‌තමාපජ්‌ජතෙ විභත්‌තිලොපෙ කතෙ.
මනොමයං, අයොමයං, තෙජොසමෙන, තපොගුණෙන, සිරොරුහෙන.
ආදිග්‌ගහණංකිමත්‌ථං? අඤ්‌ඤෙසමන්‌තො ඔත්‌තමාපජ්‌ජතෙ. ආපොසමෙන, වායොසමෙන.
ලොපෙති කිමත්‌ථං? පදයා, තපසා, යසසා, වචසා, මනසා, එවමඤ්‌ඤෙපි යොජෙතබ්‌බා.
එතෙහෙව මනොගණාදීහි විභත්‌තාදෙසෙ සරෙ පරෙ සකාරාගමො හොති වා.
මනසා, වචසා, මනසි, වචසි.
වාති කිමත්‌ථං? මනෙන, තෙජෙන, වසෙන,
පුන ආදිග්‌ගහණෙන අඤ්‌ඤස්‌මිම්‌පි පච්‌චයෙ පරෙ සකාරාගමො හොති. මානසිකං, වාචසිකං.
සබ්‌බස්‌ස සන්‌තසද්‌දස්‌ස සකාරාදෙසො හොති භකාරෙ පරෙ, අන්‌තෙ ච බකාරාගමො හොති.
සබ්‌භිරෙව සමාසෙථ,
සබ්‌භිකුබ්‌බෙථ සන්‌ථවං.
සතං සද්‌ධම්‌මමඤ්‌ඤාය,
සෙය්‍යො හොති න පාපියො.
ජීරන්‌ති වෙ රාජරථා සුචිත්‌තා.
අථො සරීරම්‌පි ජරං උපෙති.
සතඤ්‌ච ධම්‌මො න ජරං උපෙති,
සන්‌තො හවෙ සබ්‌භි පවෙදයන්‌ති.
සබ්‌භූතො, සබ්‌භාවො.
භෙති කිමත්‌ථං? සන්‌තෙහි පූජිතො භගවා.
චග්‌ගහණං ක්‌වචි සකාරස්‌සෙව පසිද්‌ධත්‌ථං. සක්‌කාරො, සක්‌කතො.
සිම්‌හි ගච්‌ඡන්‌තාදීනං න්‌තසද්‌දො අමාපජ්‌ජතෙ වා.
ගච්‌ඡං, ගච්‌ඡන්‌තො, මහං, මහන්‌තො, චරං, චරන්‌තො, ඛාදං, ඛාදන්‌තො.
ගච්‌ඡන්‌තාදීනමිති කිමත්‌ථං? අන්‌තො, දන්‌තො, වන්‌තො, සන්‌තො.
ගච්‌ඡන්‌තාදීනංන්‌තසද්‌දොන්‌තුප්‌පච්‌චයොව දට්‌ඨබ්‌බො සෙසෙසු විභත්‌තිප්‌පච්‌චයෙසු.
ගච්‌ඡතො, මහතො, ගච්‌ඡති, මහති, ගච්‌ඡතා, මහතා.
සෙසෙසූති කිමත්‌ථං? ගච්‌ඡං, මහං, චරං, ඛාදං.
බ්‍රහ්‌ම අත්‌ත සඛ රාජඉච්‌චෙවමාදිතො අංවචනස්‌ස ආනං හොති වා.
බ්‍රහ්‌මානං, බ්‍රහ්‌මං, අත්‌තානං, අත්‌තං, සඛානං, සඛං, රාජානං, රාජං.
අමිති කිමත්‌ථං? රාජා.
බ්‍රහ්‌ම අත්‌ත සඛ රාජඉච්‌චෙවමාදිතො සිවචනස්‌ස ආ ච හොති.
බ්‍රහ්‌මා, අත්‌තා, සඛා, රාජා, ආතුමා.
බ්‍රහ්‌මඅත්‌ත සඛ රාජඉච්‌චෙවමාදිතො යොනං ආනොආදෙසො හොති.
බ්‍රහ්‌මානො, අත්‌තානො, සඛානො, රාජානො, ආතුමානො.
තස්‌මා සඛතො ච යොනං ආයො නො ආදෙසා හොන්‌ති.
සඛායො, සඛිනො.
යොනමිති කිමත්‌ථං? සඛා.
තස්‌මා සඛතො ස්‌මිංවචනස්‌ස එකාරො හොති. සඛෙ.
තස්‌මා බ්‍රහ්‌මතො ගස්‌ස ච එකාරො හොති. හෙ බ්‍රහ්‌මෙ.
තස්‌ස සඛන්‌තස්‌ස ඉකාරො හොති නොනානංසඉච්‌චෙතෙසු.
සඛිනො, සඛිනා, සඛීනං, සඛිස්‌ස.
එතෙස්‌වීති කිමත්‌ථං? සඛාරෙහි.
තස්‌ස සඛන්‌තස්‌ස ආරො හොති වා හිම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි. සඛාරෙහි, සඛෙහි.
තස්‌ස සඛන්‌තස්‌ස ආරො හොති වා සුනං අංඉච්‌චෙතෙසු.
සඛාරෙසු, සඛෙසු, සඛාරානං, සඛීනං, සඛාරං, සඛං.
තස්‌මා බ්‍රහ්‌මතො ස්‌මිංවචනස්‌ස නිආදෙසො හොති. බ්‍රහ්‌මනි.
තස්‌ස බ්‍රහ්‌මසද්‌දස්‌ස අන්‌තො උත්‌තමාපජ්‌ජතෙ සනාඉච්‌චෙතෙසු.
බ්‍රහ්‌මුනො, බ්‍රහ්‌මුනා.
සනාසූති කිමත්‌ථං? බ්‍රහ්‌මා.
සත්‌ථුපිතුආදීනමන්‌තො අත්‌තමාපජ්‌ජතෙ සිස්‌මිං, සිලොපො ච හොති.
සත්‌ථා, පිතා, මාතා, භාතා, කත්‌තා.
සිස්‌මින්‌ති කිමත්‌ථං? සත්‌ථුස්‌ස, පිතුස්‌ස, මාතුස්‌ස, භාතුස්‌ස, කත්‌තුස්‌ස.
සත්‌ථුපිතුආදීනමන්‌තො අඤ්‌ඤෙසු වචනෙසු ආරත්‌තමාපජ්‌ජතෙ.
සත්‌ථාරං, පිතරං, මාතරං, භාතරං, කත්‌තාරං, සත්‌ථාරෙහි, පිතරෙහි, මාතරෙහි, භාතරෙහි, කත්‌තාරෙහි.
සත්‌ථුපිතුආදීනමන්‌තො ආරත්‌තමාපජ්‌ජතෙ වා නංම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
සත්‌ථාරානං, පිතරානං, මාතරානං, භාතරානං.
වාති කිමත්‌ථං? සත්‌ථානං, පිතූනං, මාතූනං, භාතූනං.
තස්‌ස සත්‌ථුසද්‌දස්‌ස අන්‌තො අත්‌තමාපජ්‌ජතෙ වා නංම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
සත්‌ථානං, පිතානං, මාතානං, භාතානං, කත්‌තානං.
වාති කිමත්‌ථං? සත්‌ථාරානං, පිතරානං, මාතරානං, භාතරානං, ධීතරානං.
චග්‌ගහණං අඤ්‌ඤෙසම්‌පි සඞ්‌ගහණත්‌ථං.
සත්‌ථුපිතුඉච්‌චෙවමාදීනමන්‌තස්‌ස උත්‌තං හොති වා සස්‌මිං, සලොපො ච.
සත්‌ථු , සත්‌ථුස්‌ස, සත්‌ථුනො දීයතෙ, පරිග්‌ගහො වා. පිතු, පිතුස්‌ස, පිතුනො දීයතෙ, පරිග්‌ගහො වා. භාතු, භාතුස්‌ස, භාතුනො දීයතෙ, පරිග්‌ගහො වා.
චග්‌ගහණං දුතියසම්‌පිණ්‌ඩනත්‌ථං.
සක්‌කමන්‌ධාතුඉච්‌චෙවමාදීනමන්‌තො උත්‌තමාපජ්‌ජතෙ සස්‌මිං, සලොපො ච හොති.
සක්‌කමන්‌ධාතු ඉව අස්‌ස රාජිනො විභවො. එවං කත්‌තු, ගන්‌තු, දාතු ඉච්‌චෙවමාදී.
පුනාරම්‌භග්‌ගහණං කිමත්‌ථං? නිච්‌චදීපනත්‌ථං. සක්‌කමන්‌ධාතු.
චග්‌ගහණං දුතියසම්‌පිණ්‌ඩනත්‌ථං.
තතො ආරාදෙසතො සබ්‌බෙසං යො නං ඔකාරාදෙසො හොති.
සත්‌ථාරො, පිතරො, මාතරො, භාතරො, කත්‌තාරො, වත්‌තාරො.
තුග්‌ගහණෙන අඤ්‌ඤස්‌මාපි යොනං ඔකාරො හොති. චතුරො ජනා, ගාවො, උභො පුරිසා.
තතො ආරාදෙසතො ස්‌මිංවචනස්‌ස ඉකාරාදෙසො හොති.
සත්‌ථරි, පිතරි, මාතරි, ධීතරි, භාතරි, කත්‌තරි, වත්‌තරි.
පුන තතොගහණෙන අඤ්‌ඤස්‌මාපි ස්‌මිංවචනස්‌ස ඉකාරො හොති. භුවි.
තතො ආරාදෙසතො නාවචනස්‌ස ආආදෙසො හොති.
සත්‌ථාරා, පිතරා, මාතරා, භාතරා, ධීතරා, කත්‌තාරා, වත්‌තාරා.
ආරාදෙසො රස්‌සමාපජ්‌ජතෙ ඉකාරෙ පරෙ.
සත්‌ථරි, පිතරි, මාතරි, ධීතරි, කත්‌තරි, වත්‌තරි.
පිතාදීන මාරාදෙසො රස්‌සමාපජ්‌ජතෙ අසිම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
පිතරා, මාතරා, භාතරා, මීතරා පිතරො, මාතරො, භාතරො, ධීතරො.
තයාතයි ඉච්‌චෙතෙසං තකාරො ත්‌වත්‌තමාපජ්‌ජතෙ වා.
ත්‌වයා, තයා, ත්‌වයි, තයි.
එතෙසමිති කිමත්‌ථං? තුවං, තවං.
ඉති නාධකප්‌පෙ තතියො කණ්‌ඩො.
චතුත්‌ථකණ්‌ඩ
තස්‌ස අත්‌තනො අන්‌තො අනත්‌තමාපජ්‌ජතෙ හිම්‌හි විභත්‌තිම්‌හි.
අත්‌තනෙහි, අත්‌තනෙභි.
අත්‌තන්‌තොති කිමත්‌ථං? රාජෙහි, රාජෙභි.
හිස්‌මින්‌ති කිමත්‌ථං? අත්‌තනො.
අනත්‌තමිතිභාවනිද්‌දෙසෙන අත්‌තසද්‌දස්‌ස සකාදෙසො හොති සබ්‌බාසු විභත්‌තීසු. සකො, සකා, සකං, සකෙ.
තතො අත්‌තතො ස්‌මිංවචනස්‌ස නි හොති. අත්‌තනි.
තතොඅත්‌තතො සස්‌ස විභත්‌තිස්‌ස නො හොති, අත්‌තනො.
තතො අත්‌තතො ස්‌මා වචනස්‌ස නා හොති. අත්‌තනා.
පුන තතොගහණෙන තස්‌ස අත්‌තනො තකාරස්‌සෙව රකාරො හොති සබ්‌බෙසු වචනෙසු. අත්‍රජො, අත්‍රජං.
ඣලඉච්‌චෙතෙහි ස්‌මාවචනස්‌ස නා හොති.
අග්‌ගිනා, දණ්‌ඩිනා, භික්‌ඛුනා, සයම්‌භුනා.
ස්‌මාති කිමත්‌ථං? අග්‌ගයො, මුනයො, ඉසයො.
තස්‌මා ඝපතො ස්‌මිං වචනස්‌ස යං හොති වා.
සබ්‌බෙසං යොනං නි හොති වා නපුංසකෙහි ලිඞ්‌ගෙහි.
අට්‌ඨීනි, අට්‌ඨී, ආයූනි, ආයූ.
නපුංසකෙහීති කිමත්‌ථං? ඉත්‌ථියො.
අකාරන්‌තෙහි නපුංසකලිඞ්‌ගෙහි යොනං නි හොති නිච්‌චං.
යානි, යානි. තානි, තානි. කානි, කානි. භයානි, භයානි. රූපානි, රූපානි.
අකාරන්‌තෙහි නපුංසකලිඞ්‌ගෙහි සිවචනස්‌ස අං හොති නිච්‌චං.
සබ්‌බං, යං, තං, කං, රූපං.
තතො නිද්‌දිට්‌ඨෙහි ලිගෙහි සෙසඛතා ගසිඉච්‌චෙතෙ ලොපමාපජ්‌ජන්‌තෙ.
භොති ඉත්‌ථි, සා ඉත්‌ථී. භො දණ්‌ඩි, සො දණ්‌ඩී. භො සත්‌ථ, සො සත්‌ථා. භො රාජ, සො රාජා. සෙසතොති කිමත්‌ථං? පුරිසො ගච්‌ඡති.
ගසීති කිමත්‌ථං? ඉත්‌ථියා, සත්‌ථුස්‌ස.
සබ්‌බාසං විභත්‌තීනං එකවචනබහුවචනානං පඨමා දුතියාතතියා චතුත්‌ථී පඤ්‌චමී ඡට්‌ඨී සත්‌තමීනං ලොපො හොති, ආවුසො උපසග්‌ග නිපාතඉච්‌චෙවමාදීහි ච,
ත්‌වං පනාවුසො, තුම්‌හෙ පනාවුසො, පදසො ධම්‌මං වාචෙය්‍ය, විහාරං ස්‌වෙ උපගච්‌ඡෙය්‍ය.
ප, පරා, නි, නී, උ, දු, සං, වි, අව, අනු, පරි, අධි, අභි, පති, සු, ආ, අති, අපි, අප, උප, පහාරො, පරාභවො, නිහාරො, නීහාරො, උහාරො, දුහාරො, සංහාරො, විහාරො, අවහාරො, අනුහාරො, පරිහාරො, අධිහාරො, අභිහාරො, පතිහාරො, සුහාරො, ආහාරො, අතිහාරො, අපිහාරො, අපහාරො, උපහාරො, එවං වීසති උපසග්‌ගෙහි ච.
යථා, තථා, එවං, ඛලු, ඛො, තත්‍ර, අථො, අථ, හි, තු ච, වා, වො, හං, අභං, අලං, එව, හො අහො, හෙ , අහෙ, රෙ, අරෙ, එවමාදීහි නිපාතෙහි ච යොජෙතබ්‌බානි.
චග්‌ගහණම වධාරණත්‌ථං.
පුමඉච්‌චෙතස්‌ස අන්‌තො ලොපමාපජ්‌ජතෙ ලිඞ්‌ගාදීසු පරපදෙසු සමාසෙසු.
පුල්‌ලිඞ්‌ගං, පුම්‌භාවො, පුඞ්‌කොකිලො.
පුමස්‌සෙති කිමත්‌ථං? ඉත්‌ථිලිඞ්‌ගං, නපුංසකලිඞ්‌ගං.
ලිඞ්‌ගාදීසූති කිමත්‌ථං? පුමිත්‌ථී.
සමාසෙසූති කිමත්‌ථං? පුමස්‌ස ලිඞ්‌ගං.
අං වචනස්‌ස යං හොති වා ඊතො පසඤ්‌ඤතො.
ඉත්‌ථියං, ඉත්‌ථිං.
පසඤ්‌ඤතොති කිමත්‌ථං? දණ්‌ඩිනං, භොගිනං.
අමිති කිමත්‌ථං? ඉත්‌ථීහි.
තස්‌මා ඣතො කතරස්‌සා අං වචනස්‌ස නං හොති.
ඣතොති කිමත්‌ථං? වෙස්‌සභුං.
කතරස්‌සාති කිමත්‌ථං? කුච්‌ඡිං.
සබ්‌බෙසං යොනං ඣතො කතරස්‌සා නො හොති.
දණ්‌ඩිනො භොගිනො, හෙ දණ්‌ඩිනො, හෙ භොගිනො.
කතරස්‌සාති කිමත්‌ථං? අග්‌ගයො, මුනයො, ඉසයො.
ඣතොති කිමත්‌ථං? සයම්‌භුනො.
යොනන්‌ති කිමත්‌ථං? දණ්‌ඩිනා, භොගිනා.
තස්‌මා ඣතො කතරස්‌සා ස්‌මිංවචනස්‌ස නිආදෙ සො හොති.
දණ්‌ඩිනි, භොගිනි.
කතරස්‌සාති කිමත්‌ථං? බ්‍යාධිම්‌හි.
කිමිච්‌චෙතස්‌ස කො ච හොති වපච්‌චයෙ පරෙ.
චග්‌ගහණෙන අවපච්‌චයෙ පරෙපි කො ච හොති. කො තංනින්‌දිතු මරහති, කථං බොධයිතුං ධම්‌මං.
වෙති කිමත්‌ථං? කුතො ආගතොසි ත්‌වං.
කිමිච්‌චෙතස්‌ස කු හොති හිං හංඉච්‌චෙතෙසු ච. කුහිං ගච්‌ඡසි, කුලං ගච්‌ඡසි.
චග්‌ගහණෙන හිඤ්‌චනංදාචනං පච්‌චයෙසු පරෙසු අඤ්‌ඤත්‌ථාපි කු හොති. කුහිඤ්‌චනං, කුදාචනං.
කිමිච්‌චෙතස්‌ස කො හොති සෙසෙසු විභත්‌තිපච්‌චයෙසු පරෙසු.
කො පකාරො කථං, කං පකාරං කථං.
චග්‌ගහණමනුකඩ්‌ඪනත්‌ථං.
කිමිච්‌චෙතස්‌ස කු හොති ත්‍රතොථ ඉච්‌චෙතෙසු ච.
කුත්‍ර, කුතො, කුත්‌ථ.
චග්‌ගහණමනුකඩ්‌ඪනත්‌ථං,
සබ්‌බස්‌ස එතසද්‌දස්‌ස අකාරො හොති වා තොථඉච්‌චෙතෙසු.
අතො, අත්‌ථ, එත්‌තො, එත්‌ථ.
සබ්‌බස්‌ස එතසද්‌දස්‌ස අකාරො හොති නිච්‌චං ත්‍රපච්‌චයෙ පරෙ.
අත්‍ර.
සබ්‌බස්‌ස එතසද්‌දස්‌ස එකාරො හොති වා තොථඉච්‌චෙතෙසු.
එත්‌තො, අතො, එත්‌ථ, අත්‌ථ.
ඉමසද්‌දස්‌ස සබ්‌බස්‌සෙව ඉකාරො හොති ථං දානිහතො ධඉච්‌චෙතෙසු.
ඉත්‌ථං, ඉදානි, ඉහ, ඉතො, ඉධ.
ඉමසද්‌දස්‌ස සබ්‌බස්‌සෙව අකාරො හොති ධුනාම්‌හි පච්‌චයෙ පරෙ.
අධුනා.
චග්‌ගහණමවධාරණත්‌ථං.
සබ්‌බස්‌සෙව ඉමසද්‌දස්‌ස එතාදෙසො හොති රහිම්‌හි පච්‌චයෙ පරෙ.
එතරහි.
ඉත්‌ථියං වත්‌තමානාය අකාරතො ආපච්‌චයො හොති.
සබ්‌බා, යා, සා, කා. කතරා.
නදාදිතො වාඅනදාදිතොවා ඉත්‌ථියං වත්‌තමානාය ඊපච්‌චයො හොති.
නදී, මහී, කුමාරී, තරුණී, සඛී, ඉත්‌ථී.
ණව ණික ණෙය්‍ය ණ න්‌තුඉච්‌චෙතෙහි ඉත්‌ථියං වත්‌තමානෙහි ඊපච්‌චයො හොති.
මාණවී, පණ්‌ඩවී, නාවිකී, වෙනතෙය්‍යී, කුන්‌තෙය්‍යී, ගොතමී, ගුණවතී, සාමාවතී.
පති භික්‌ඛු රාජීකාරන්‌තෙහි ඉත්‌ථියං වත්‌තමානෙහි ඉනීපච්‌චයො හොති.
ගහපතානී, භික්‌ඛුනී, රාජිනී, හත්‌ථිනී, දණ්‌ඩිනී, මෙධාවිනී, තපස්‌සිනී.
සබ්‌බස්‌සෙව න්‌තුපච්‌චයස්‌ස තකාරො හොති වා ඊකාරෙ පරෙ.
ගුණවතී, ගුණවන්‌තී, කුලවතී, කුලවන්‌තී, සතිමතී. සතිමන්‌තී, මහතී, මහන්‌තී, ගොත්‌තමතී, ගොත්‌තමන්‌තී.
සබ්‌බස්‌සෙව භවන්‌තසද්‌දස්‌ස භොතාදෙසො හොති ඊකාරෙ ඉත්‌ථිගතෙ පරෙ.
භොති අය්‍යෙ, භොති කඤ්‌ඤෙ, භොති ඛරාදියෙ.
සබ්‌බස්‌සෙව භවන්‌තසද්‌දස්‌ස භොආදෙසො හොති ගෙ පරෙ.
භො පුරිස, භො අග්‌ගි, භො රාජ, භො සත්‌ථ, භො දණ්‌ඩි, භො සයම්‌භු.
ගෙති කිමත්‌ථං? භවතා, භවං.
තුග්‌ගහණෙන අඤ්‌ඤස්‌මිම්‌පි වචනෙ සබ්‌බස්‌ස භවන්‌තසද්‌දස්‌ස භොන්‌ත භන්‌තෙ භොන්‌තො භද්‌දෙ භොතා භො තොඉච්‌චෙතෙ ආදෙසා හොන්‌ති.
භොන්‌ත, භන්‌තෙ, භොන්‌තො, භද්‌දෙ, භොතා, භොතො.
අකාරො ච පිතාදීනමන්‌තො ච අත්‌තමාපජ්‌ජතෙ ගෙ පරෙ.
භො පුරිසා, භො රාජා, භො පිතා, භො මාතා, භො සත්‌ථා.
ඣලපඉච්‌චෙතෙ රස්‌සමාපජ්‌ජන්‌තෙ ගෙ පරෙ.
භො දණ්‌ඩි, භො සයම්‌භු, භොති ඉත්‌ථි, භොතිවධු,
ආකාරො රස්‌සමාපජ්‌ජතෙ වා ගෙ පරෙ.
භො රාජ, භො රාජා, භො අත්‌ත, භො අත්‌තා, භො සඛ, භො සඛා, භො සත්‌ථ, භො සත්‌ථා.
ඉති නාමකප්‌පෙ චතුත්‌ථො කණ්‌ඩො.
පඤ්‌චමකණ්‌ඩ
තොආදි යෙසං පච්‌චයානං, තෙ හොන්‌ති ත්‌වාදයො. තෙ පච්‌චයා ත්‌වාදයො විභත්‌තිසඤ්‌ඤාව දට්‌ඨබ්‌බා.
සබ්‌බතො, යතො, තතො, කුතො, අතො, ඉතො, සබ්‌බදා, යදා, තදා, කදා, ඉධ, ඉදානි.
ක්‌වචි තොපච්‌චයො හොති පඤ්‌චම්‍යත්‌ථෙ.
සබ්‌බතො, යතො, තතො, කුතො, අතො, ඉතො.
ක්‌වචීති කිමත්‌ථං? සබ්‌බස්‌මා, ඉමස්‌මා.
ත්‍රථඉච්‌චෙතෙ පච්‌චයා හොන්‌ති සත්‌තම්‍යත්‌ථෙ සබ්‌බ නාමෙහි.
සබ්‌බත්‍ර, සබ්‌බත්‌ථ, යත්‍ර, යත්‌ථ, තත්‍ර, තත්‌ථ.
සබ්‌බඉච්‌චෙතස්‌මා ධිපච්‌චයො හොති ක්‌වචි සත්‌තම්‍යත්‌ථෙ. සබ්‌බධි, සබ්‌බස්‌මිං.
කිමිච්‌චෙතස්‌මා වපච්‌චයො හොති සත්‌තම්‍යත්‌ථෙ.
ක්‌ව ගතොසි ත්‌ව දෙවානංපියතිස්‌ස.
කිමිච්‌චෙතස්‌මා හිංහංහිඤ්‌චනංඉච්‌චෙතෙ පච්‌චයා හොන්‌ති සත්‌තම්‍යත්‌ථෙ.
කුහිං, කුලං, කුහිඤ්‌චනං.
තම්‌හා ච හි හංඉච්‌චෙතෙ පච්‌චයා හොන්‌ති සත්‌තම්‍යත්‌ථෙ. තහිං, තහං.
ඉමස්‌මා හධඉච්‌චෙතෙ පච්‌චයා හොන්‌ති සත්‌තම්‍යත්‌ථෙ. ඉහ, ඉධ.
චග්‌ගහණමවධාරණත්‌ථං.
තස්‌මා යතො හිංපච්‌චයො හොති සත්‌තම්‍යත්‌ථෙ. යහිං.
‘‘කාලෙ’’ඉච්‌චෙතං අධිකාරත්‌ථං වෙදිතබ්‌බං.
කිං සබ්‌බඅඤ්‌ඤ එක ය කුඉච්‌චෙතෙහි දා දාචනංඉච්‌චෙතෙ පච්‌චයා හොන්‌ති කාලෙ සත්‌තම්‍යත්‌ථෙ.
කදා, සබ්‌බදා, අඤ්‌ඤදා, එකදා, යදා, කුදාචනං.
තඉච්‌චෙතස්‌මා දානි දාඉච්‌චෙතෙ පච්‌චයා හොන්‌ති, කාලෙ සත්‌තම්‍යත්‌ථෙ.
චග්‌ගහණමනුකඩ්‌ඪනත්‌ථං.
ඉමස්‌මා රහි ධුනා දානිඉච්‌චෙතෙ පච්‌චයා හොන්‌ති කාලෙ සත්‌තම්‍යත්‌ථෙ.
තෙරහි, අධුනා, ඉදානි.
චග්‌ගහණමනුකඩ්‌ඪනත්‌ථං.
සබ්‌බඉච්‌චෙතස්‌ස සකාරාදෙසො හොති වා දාම්‌හි පච්‌චයෙ පරෙ.
සදා, සබ්‌බදා.
අවණ්‌ණො යෙ පච්‌චයෙ පරෙ ලොපමාපජ්‌ජතෙ.
බාහුස්‌සච්‌චං, පණ්‌ඩිච්‌චං, වෙපුල්‌ලං, කාරුඤ්‌ඤං, කොසල්‌ලං, සාමඤ්‌ඤං, සොහජ්‌ජං.
සබ්‌බස්‌සෙව වුඩ්‌ඪසද්‌දස්‌ස ජොආදෙසො හොති ඉය ඉට්‌ඨඉච්‌චෙතෙසු පච්‌චයෙසු.
සබ්‌බස්‌සෙව පසත්‌ථසද්‌දස්‌ස සොආදෙසො හොති, ජාදෙසො ච ඉයඉට්‌ඨඉච්‌චෙතෙසු පච්‌චයෙසු.
සෙය්‍යො, සෙට්‌ඨො, ජෙය්‍යො, ජෙට්‌ඨො.
සබ්‌බස්‌ස අන්‌තිකසද්‌දස්‌ස නෙදාදෙසො හොති ඉය ඉට්‌ඨඉච්‌චෙතෙසු පච්‌චයෙසු.
නෙදියො, නෙදිට්‌ඨො.
සබ්‌බස්‌ස බාළ්‌හසද්‌දස්‌ස සාධාදෙසො හොති ඉය ඉට්‌ඨඉච්‌චෙතෙසු පච්‌චයෙසු.
සාධියො, සාධිට්‌ඨො.
සබ්‌බස්‌ස අප්‌පසද්‌දස්‌ස කණ ආදෙසො හොති ඉය ඉට්‌ඨඉච්‌චෙතෙසු පච්‌චයෙසු.
කණියො, කණිට්‌ඨො.
සබ්‌බස්‌ස යුවසද්‌දස්‌ස කණ ආදෙසො හොති ඉය ඉට්‌ඨඉච්‌චෙතෙසු පච්‌චයෙසු.
කනියො, කනිට්‌ඨො.
චග්‌ගහණමනුකඩ්‌ඪනත්‌ථං.
වන්‌තුමන්‌තුවීඉච්‌චෙතෙසං පච්‌චයානං ලොපො හොති ඉයඉට්‌ඨඉච්‌චෙතෙසු පච්‌චයෙසු.
ගුණියො, ගුණිට්‌ඨො, සතියො, සතිට්‌ඨො, මෙධියො, මෙධිට්‌ඨො.
යකාරවන්‌තානං ත ල ණ දකාරානං බ්‍යඤ්‌ජනානි ච ල ඤ ජකාරත්‌තමාපජ්‌ජන්‌තෙ යථාසඞ්‌ඛ්‍යං.
බාහුස්‌සච්‌චං, පණ්‌ඩිච්‌චං, වෙපුල්‌ලං, කාරුඤ්‌ඤං, කොසල්‌ලං, නෙපුඤ්‌ඤං, සාමඤ්‌ඤං, සොහජ්‌ජං.
ය ව තමිති කිමත්‌ථං? තිණදලං.
ත ල ණ දකාරානමිති කිමත්‌ථං? ආලස්‍යං, ආරොග්‍යං.
කාරග්‌ගහණං කිමත්‌ථං? යකාරස්‌ස මකාරාදෙසඤාපනත්‌ථං. ඔපම්‌මං.
අම්‌හ තුම්‌හන්‌තුරාජ බ්‍රහ්‌ම අත්‌ත සඛ සත්‌ථු පිතුඉච්‌චෙවමාදීහි ස්‌මාවචනං නාව දට්‌ඨබ්‌බං.
මයා, තයා, ගුණවතා, රඤ්‌ඤා, බ්‍රහ්‌මුනා, අත්‌තනා, සඛිනා, සත්‌ථාරා, පිතරා, මාතරා, භාතරා, ධීතරා, කත්‌තාරා, වත්‌තාරා.
එතෙහීති කිමත්‌ථං? පුරිසා.
ඉති නාමකප්‌පෙ පඤ්‌චමො කණ්‌ඩො
නාමකප්‌පො නිට්‌ඨිතො.
3. කාරකකප්‌ප
ඡට්‌ඨකණ්‌ඩ
යස්‌මා වා අපෙති, යස්‌මා වා භයං ජායතෙ, යස්‌මා වා ආදත්‌තෙ, තං කාරකං අපාදානසඤ්‌ඤං හොති.
තං යථා? ගාමා අපෙන්‌ති මුනයො, නගරා නිග්‌ගතො රාජා, චොරා භයං ජායතෙ, ආචරියුපජ්‌ඣායෙහි සික්‌ඛං ගණ්‌හාති සිස්‌සො.
අපාදානමිච්‌චනෙන ක්‌වත්‌ථො? අපාදානෙ පඤ්‌චමී.
ධාතුනාමානං පයොගෙ ච උපසග්‌ගයොගාදීස්‌වපි ච තං කාරකං අපාදානසඤ්‌ඤං හොති.
ධාතූනං පයොගෙ තාව ජිඉච්‌චෙතස්‌ස ධාතුස්‌ස පරාපුබ්‌බස්‌ස පයොගෙ යො අසහො, සො අපාදානසඤ්‌ඤො හොති.
තං යථා? බුද්‌ධස්‌මා පරාජෙන්‌ති අඤ්‌ඤතිත්‌ථියා.
තං යථා? හිමවතා පභවන්‌ති පඤ්‌ච මහානදියො, අනවතත්‌තම්‌හා පභවන්‌ති මහාසරා, අචිරවතියා පභවන්‌ති කුන්‌නදියො.
නාමප්‌පයොගෙපි තං කාරකං අපාදානසඤ්‌ඤං හොති.
තං යථා? උරස්‌මා ජාතො පුත්‌තො, භූමිතො නිග්‌ගතො රසො, උභතො සුජාතො පුත්‌තො මාතිතො ච පිතිතො ච.
උපසග්‌ගයොගෙ තං කාරකං අපාදානසඤ්‌ඤං හොති.
තං යථා? අපසාලාය ආයන්‌ති වාණිජා, ආබ්‍රහ්‌මලොකා සද්‌දො අබ්‌භුග්‌ගච්‌ඡති උපරි පබ්‌බතා දෙවො වස්‌සති, බුද්‌ධස්‌මා පති සාරිපුත්‌තො ධම්‌මදෙසනාය භික්‌ඛූ ආලපති තෙමාසං, ඝතමස්‌ස තෙලස්‌මා පති දදාති, උප්‌පලමස්‌ස පදුමස්‌මා පති දදාති, කනකමස්‌ස හිරඤ්‌ඤස්‌මා පති දදාති.
ආදිග්‌ගහණෙන කාරකමජ්‌ඣෙපි පඤ්‌චමීවිභත්‌ති හොති. ඉතො පක්‌ඛස්‌මා විජ්‌ඣති මිගං ලුද්‌දකො, කොසා විජ්‌ඣති කුඤ්‌ජරං, මාසස්‌මා භුඤ්‌ජති භොජනං.
අපිග්‌ගහණෙන නිපාතපයොගෙපි පඤ්‌චමීවිභත්‌ති හොති දුතියා ච තතියා ච. රහිතා මාතුජා පුඤ්‌ඤං කත්‌වා දානං දෙති, රහිතා මාතුජං, රහිතා මාතුජෙන වා. රිතෙ සද්‌ධම්‌මා කුතො සුඛං ලභති, රිතෙ සද්‌ධම්‌මං, රිතෙ සද්‌ධම්‌මෙන වා. තෙ භික්‌ඛූ නානා කුලා පබ්‌බජිතා, විනා සද්‌ධම්‌මා නත්‌ථඤ්‌ඤො කොචි නාථො ලොකෙ විජ්‌ජති, විනා සද්‌ධම්‌මං, විනා සද්‌ධම්‌මෙන වා. විනා බුද්‌ධස්‌මා, විනා බුද්‌ධං, විනා බුද්‌ධෙන වා.
චග්‌ගහණෙන අඤ්‌ඤත්‌ථාපි පඤ්‌චමීවිභත්‌ති හොති. යතොහං භගිනි අරියාය ජාතියා ජාතො. යතො සරාමි අත්‌තානං, යතො පත්‌තොස්‌මි විඤ්‌ඤුතං, යත්‌වාධිකරණමෙනං චක්‌ඛුන්‌ද්‍රියං අසංවුතං විහරන්‌තං අභිජ්‌ඣාදොමනස්‌සා පාපකා අකුසලා ධම්‌මා අන්‌වාසවෙය්‍යුං.
රක්‌ඛණත්‌ථානං ධාතූනං පයොගෙ යං ඉච්‌ඡිතං, තං කාරකං අපාදානසඤ්‌ඤං හොති.
කාකෙ රක්‌ඛන්‌ති තණ්‌ඩුලා, යවා පටිසෙධෙන්‌ති ගාවො.
යෙන වා අදස්‌සනමිච්‌ඡිතං, තං කාරකං අපාදානසඤ්‌ඤං හොති.
උපජ්‌ඣායා අන්‌තරධායති සිස්‌සො, මාතරා ච පිතරා ච අන්‌තරධායති පුත්‌තො.
275, 312. දූරන්‌ති කද්‌ධ කාල නිම්‌මාන ත්‌වාලොප දිසායොගවිභත්‌තාරප්‌පයොග සුද්‌ධප්‌පමොචන හෙතු විවිත්‌තප්‌පමාණ පුබ්‌බයොගබන්‌ධන ගුණවචන පඤ්‌හ කථන ථොකාකත්‌තූසු ච.
දූරත්‌ථෙ, අන්‌තිකත්‌ථෙ, අද්‌ධනිම්‌මානෙ, කාලනිම්‌මානෙ, ත්‌වාලොපෙ, දිසායොගෙ, විභත්‌තෙ, ආරප්‌පයොගෙ, සුද්‌ධෙ, පමොචනෙ, හෙත්‌වත්‌ථෙ, විවිත්‌තත්‌ථෙ, පමාණෙ, පුබ්‌බයොගෙ, බන්‌ධනත්‌ථෙ, ගුණවචනෙ, පඤ්‌හෙ, කථනෙ, ථොකෙ, අකත්‌තරි ච ඉච්‌චෙතෙස්‌වත්‌ථෙසු, පයොගෙසු ච, තං කාරකං අපාදානසඤ්‌ඤං හොති.
දූරත්‌ථෙතාව – කීව දූරො ඉතො නළකාරගාමො, දූරතො වා ගම්‌ම, ආරකා තෙ මොඝපුරිසා ඉමස්‌මා ධම්‌මවිනයා. දුතියා ච තතියා ච, දූරං ගාමං ආවතො, දූරෙන ගාමෙන වා ආගතො. ආරකා ඉමං ධම්‌මවිනයං, අනෙන ධම්‌මවිනයෙන වා ඉච්‌චෙවමාදි.
අන්‌තිකත්‌ථෙ – අන්‌තිකං ගාමා, ආසන්‌නං ගාමා, සමීපං ගාමා, සමීපං සද්‌ධම්‌මා. දුතියා ච තතියා ච, අන්‌තිකං ගාමං, අන්‌තිකං ගාමෙන වා. ආසන්‌නං ගාමං, ආසන්‌නං ගාමෙන වා. සමීපං ගාමං. සමීපං ගාමෙන වා. සමීපං සද්‌ධම්‌මං, සමීපං සද්‌ධම්‌මෙන වා ඉච්‌චෙවමාදි.
අද්‌ධනිම්‌මානෙ – ඉතො මථුරාය චතූසු යොජනෙසු සඞ්‌කස්‌සං නාම නගරං අත්‌ථි, තත්‌ථ බහූ ජනා වසන්‌ති ඉච්‌චෙවමාදි.
කාලනිම්‌මානෙ – ඉතො භික්‌ඛවෙ එකනවුතිකප්‌පෙ විපස්‌සී නාම භගවා ලොකෙ උදපාදි, ඉතො තිණ්‌ණං මාසානං අච්‌චයෙන පරිනිබ්‌බායිස්‌සති ඉච්‌චෙවමාදි.
ත්‌වාලොපෙ කම්‌මාධිකරණෙසු – පාසාදා සඞ්‌කමෙය්‍ය, පාසාදං අභිරුහිත්‌වා වා. පබ්‌බතා සඞ්‌කමෙය්‍ය, පබ්‌බතං අභිරුහිත්‌වා වා. හත්‌ථික්‌ඛන්‌ධා සඞ්‌කමෙය්‍ය, හත්‌ථික්‌ඛන්‌ධං අභිරුහිත්‌වා වා. ආසනා වුට්‌ඨහෙය්‍ය. ආසනෙ නිසීදිත්‌වා වා ඉච්‌චෙවමාදි.
දිසායොගෙ – අවිචිතො යාව උපරිභවග්‌ගමන්‌තරෙ බහූ සත්‌තනිකායා වසන්‌ති, යතො ඛෙමං තතො භයං, පුරත්‌ථිමතො, දක්‌ඛිණතො, පච්‌ඡිමතො, උත්‌තරතො අග්‌ගී පජ්‌ජලන්‌ති, යතො අස්‌සොසුං භගවන්‌තං, උද්‌ධං පාදතලා අධො කෙසමත්‌ථකා ඉච්‌චෙවමාදි.
විභත්‌තෙ – යතො පණීතතරො වා විසිට්‌ඨතරො වා නත්‌ථි. ඡට්‌ඨී ච, ඡන්‌නවුතීනං පාසණ්‌ඩානං, ධම්‌මානං පවරං යදිදං සුගතවිනයො ඉච්‌චෙවමාදි.
සුද්‌ධෙ – ලොභනියෙහි ධම්‌මෙහි සුද්‌ධො අසංසට්‌ඨො, මාතිතො ච පිතිතො ච සුද්‌ධො අසංසට්‌ඨො අනුපකුද්‌ධො අගරහිතො ඉච්‌චෙවමාදි.
පමොචනෙ – පරිමුත්‌තො දුක්‌ඛස්‌මාති වදාමි, මුත්‌තොස්‌මි මාරබන්‌ධනා, න තෙ මුච්‌චන්‌ති මච්‌චුනා ඉච්‌චෙවමාදි.
හෙත්‌වත්‌ථෙ – කස්‌මා හෙතුනා, කෙන හෙතුනා, කිස්‌ස හෙතුනා, කස්‌මා නු තුම්‌හං දහරා න මීයරෙ, කස්‌මා ඉධෙව මරණං භවිස්‌සති ඉච්‌චෙවමාදි.
විවිත්‌තත්‌ථෙ – විවිත්‌තො පාපකා ධම්‌මා, විවිච්‌චෙව කාමෙහි විවිච්‌ච අකුසලෙහි ධම්‌මෙහි ඉච්‌චෙවමාදි.
පමාණෙ – දීඝසො නවවිදත්‌ථියො සුගතවිදත්‌ථියා පමාණිකා කාරෙතබ්‌බා, මජ්‌ඣිමස්‌ස පුරිසස්‌ස අඩ්‌ඪ තෙළසහත්‌ථා ඉච්‌චෙවමාදි.
පුබ්‌බයොගෙ – පුබ්‌බෙව සම්‌මොධා ඉච්‌චෙවමාදි.
බන්‌ධනත්‌ථෙ – සතස්‌මා බන්‌ධො නරො. තතියා ච, සතෙන බන්‌ධො නරො රඤ්‌ඤා ඉණත්‌ථෙන ඉච්‌චෙවමාදි.
ගුණවචනෙ – පුඤ්‌ඤාය සුගතිං යන්‌ති, චාගාය විපුලං ධනං, පඤ්‌ඤාය විමුත්‌තිමනො, ඉස්‌සරියාය ජනං රක්‌ඛති රාජා ඉච්‌චෙවමාදි.
පඤ්‌හෙ ත්‌වාලොපෙ කම්‌මාධිකරණෙසු – අභිධම්‌මා පුච්‌ඡන්‌ති, අභිධම්‌මං සුත්‌වා, අභිධම්‌මෙ ඨත්‌වා වා. විනයා පුච්‌ඡන්‌ති, විනයං සුත්‌වා, විනයෙ ඨත්‌වා වා. දුතියා ච තතියා ච, අභිධම්‌මං, අභිධම්‌මෙන වා. විනයං, විනයෙන වා. එව සුත්‌තා, ගෙය්‍යා, ගාථාය, වෙය්‍යාකරණා, උදානා, ඉතිවුත්‌තකා, ජාතකා, අබ්‌භුතධම්‌මා, වෙදල්‌ලා ඉච්‌චෙවමාදි.
කථනෙ ත්‌වාලොපෙ කම්‌මාධිකරණෙසු – අභිධම්‌මා කථයන්‌ති, අභිධම්‌මං සුත්‌වා, අභිධම්‌මෙ ඨත්‌වා වා. විනයා කථයන්‌ති, විනයං සුත්‌වා, විනයෙ ඨත්‌වා වා. දුතියා ච තතියා ච, අභිධම්‌මං, අභිධම්‌මෙන වා. විනයං විනයෙන වා. එවං සුත්‌තා, ගෙය්‍යා, ගාථාය, වෙය්‍යාකරණා, උදානා, ඉතිවුත්‌තකා, ජාතකා, අබ්‌භුතධම්‌මා, වෙදල්‌ලා ඉච්‌චෙවමාදි.
ථොකෙ – ථොකා මුච්‌චන්‌ති. අප්‌පමත්‌තකා මුච්‌චන්‌ති, කිච්‌ඡා මුච්‌චන්‌ති. තතියා ච. ථොකෙන, අප්‌පමත්‌තකෙන, කිච්‌ඡෙන වා ඉච්‌චෙවමාදි.
අකත්‌තරිච – කම්‌මස්‌ස කතත්‌තා උපචිතත්‌තා උස්‌සන්‌නත්‌තා විපුලත්‌තා චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං උප්‌පන්‌නං හොති ඉච්‌චෙවමාදි.
යස්‌ස වා දාතුකාමො යස්‌ස වාරොචතෙ, යස්‌ස වා ධාරයතෙ, තං කාරකං සම්‌පදානසඤ්‌ඤං හොති.
සමණස්‌ස චීවරං දදාති, සමණස්‌ස රොචතෙ සච්‌චං, දෙවදත්‌තස්‌ස සුවණ්‌ණච්‌ඡත්‌තං ධාරයතෙ යඤ්‌ඤදත්‌තො.
සම්‌පදානමිච්‌චනෙන ක්‌වත්‌ථො? සම්‌පදානෙ චතුත්‌ථී.
වාති විකප්‌පනත්‌ථං, ධාතුනාමානං පයොගෙ වා උපසග්‌ගප්‌පයොගෙ වා නිපාතප්‌පයොගෙ වා සති අත්‌ථවිකප්‌පනත්‌ථං වාති පදං පයුජ්‌ජති.
277, 303. සිලාඝ හනු ඨා සප ධාර පිහ කුධ දුහිස්‌සොසූය රාධික්‌ඛ පච්‌චාසුණ අනුපතිගිණ පුබ්‌බකත්‌තාරොචනත්‌ථ තදත්‌ථ තුමත්‌ථාලමත්‌ථ මඤ්‌ඤානාදරප්‌පාණිනි, ගත්‍යත්‌ථකම්‌මනි, ආසීසත්‌ථ සම්‌මුති භිය්‍ය සත්‌තම්‍යත්‌ථෙසු ච.
සිලාඝ හනු ඨා සප ධාර පිහ කුධ දුහ ඉස්‌සඉච්‌චෙතෙසං ධාතූනං පයොගෙ, උසූයත්‌ථානඤ්‌ච පයොගෙ, රාධික්‌ඛප්‌පයොගෙ, පච්‌චාසුණඅනුපතිගිණානං පුබ්‌බකත්‌තරි, ආරොචනත්‌ථෙ , තදත්‌ථෙ, තුමත්‌ථෙ, අලමත්‌ථෙ, මඤ්‌ඤතිප්‌පයොගෙ අනාදරෙ අප්‌පාණිනි, ගත්‍යත්‌ථානං ධාතූනං කම්‌මනි, ආසීසත්‌ථෙ ච සම්‌මුති භිය්‍ය සත්‌තම්‍යත්‌ථෙසු ච, තං කාරකං සම්‌පදානසඤ්‌ඤං හොති.
සිලාඝප්‌පයොගෙ තාව – බුද්‌ධස්‌ස සිලාඝතෙ, ධම්‌මස්‌ස සිලාඝතෙ, සඞ්‌ඝස්‌ස සිලාඝතෙ, සකංඋපජ්‌ඣායස්‌ස සිලාඝතෙ, තව සිලාඝතෙ මම සිලාඝතෙ ඉච්‌චෙවමාදි.
හනුප්‌පයොගෙ – හනුතෙ තුය්‌හමෙව, හනුතෙ මය්‌හමෙව ඉච්‌චෙවමාදි.
ඨාපයොගෙ – උපතිට්‌ඨෙය්‍ය සක්‍යපුත්‌තානං වඩ්‌ඪකී, භික්‌ඛුස්‌ස භුඤ්‌ජන්‌තස්‌ස පානීයෙන වා විධූපනෙන වා උපතිට්‌ඨෙය්‍ය භික්‌ඛුනී ඉච්‌චෙවමාදි.
සපප්‌පයොගෙ – තුය්‌හං සපතෙ, මය්‌හං සපතෙ ඉච්‌චෙවමාදි.
ධාරප්‌පයොගෙ – සුවණ්‌ණං තෙ ධාරයතෙ ඉච්‌චෙවමාදි.
පිහප්‌පයොගෙ – බුද්‌ධස්‌ස අඤ්‌ඤතිත්‌ථියා පිහයන්‌ති, දෙවා දස්‌සනකාමා තෙ, යතො ඉච්‌ඡාමි භද්‌දන්‌තස්‌ස, සමිද්‌ධානං පිහයන්‌ති දලිද්‌දා ඉච්‌චෙවමාදි.
කුධදුහඉස්‌සඋසූයප්‌පයොගෙ – කොධයති දෙව දත්‌තස්‌ස, තස්‌ස කුජ්‌ඣ මහාවීර, මා රට්‌ඨං විනස්‌ස ඉදං. දුහයති දිසානං මෙඝො, තිත්‌ථියා සමණානං ඉස්‌සයන්‌ති ගුණගිද්‌ධෙන, තිත්‌ථියා සමණානං ඉස්‌සයන්‌ති ලාභගිද්‌ධෙන, දුජ්‌ජනා ගුණවන්‌තානං උසූයන්‌ති ගුණගිද්‌ධෙන, කා උසූයා විජානතං ඉච්‌චෙවමාදි.
රාධ ඉක්‌ඛ ඉච්‌චෙතෙසං ධාතූනං පයොගෙ යස්‌ස අකථිතස්‌ස පුච්‌ඡනං කම්‌මවික්‌ඛ්‍යාපනත්‌ථඤ්‌ච, තං කාරකං සම්‌පදානසඤ්‌ඤං හොති, දුතියා ච.
ආරාධොහං රඤ්‌ඤො, ආරාධොහං රාජානං, ක්‍යාහං අය්‍යානං අපරජ්‌ඣාමි, ක්‍යාහං අය්‍යෙ අපරජ්‌ඣාමි, චක්‌ඛුං ජනස්‌ස දස්‌සනාය තං විය මඤ්‌ඤෙ, ආයස්‌මතො උපාලිත්‌ථෙරස්‌ස උපසම්‌පදාපෙක්‌ඛො උපතිස්‌සො, ආයස්‌මන්‌තං වා ඉච්‌චෙවමාදි.
පච්‌චාසුණ අනුපතිගිණානං පුබ්‌බකත්‌තරි සුණොතිස්‌ස පච්‌චායොගෙ යස්‌ස කම්‌මුනො පුබ්‌බස්‌ස යො කත්‌තා, සො සම්‌පදානසඤ්‌ඤො හොති.
තං යථා? භගවා භික්‌ඛූ එතදවොච.
භික්‌ඛූති අකථීත කම්‌මං, එතන්‌ති කථිතකම්‌මං. යස්‌ස කම්‌මුනො පුබ්‌බස්‌ස යො කත්‌තා, සො‘භගවා’ති ‘‘යො කරොති ස කත්‌තා’’ති සුත්‌තවචනෙන කත්‌තුසඤ්‌ඤො. එවං යස්‌ස කම්‌මුනො පුබ්‌බස්‌ස යො කත්‌තා, සො සම්‌පදානසඤ්‌ඤො හොති.
තං යථා? තෙ භික්‌ඛූ භගවතො පච්‌චස්‌සොසුං, ආසුණන්‌ති බුද්‌ධස්‌ස භික්‌ඛූ.
ගිණස්‌ස අනුපතියොගෙ යස්‌ස කම්‌මුනො පුබ්‌බස්‌ස යො කත්‌තා, සො සම්‌පදානසඤ්‌ඤො හොති.
තං යථා? භික්‌ඛු ජනං ධම්‌මං සාවෙති, තස්‌ස භික්‌ඛුනො ජනො අනුගිණාති, තස්‌ස භික්‌ඛුනො ජනො පතිගිණාති.
යො වදෙති ස‘කත්‌තා’ති,
වුත්‌තං ‘කම්‌ම’න්‌ති වුච්‌චති;
යො පටිග්‌ගාහකො තස්‌ස,
‘සම්‌පදානං’ විජානියා.
ඉච්‌චෙවමාදි.
ආරොචනත්‌ථෙ – ආරොචයාමි වො භික්‌ඛවෙ, ආමන්‌තයාමි වො භික්‌ඛවෙ, පටිවෙදයාමි වො භික්‌ඛවෙ, ආරොචයාමි තෙ මහාරාජ, ආමන්‌තයාමි තෙ මහාරාජ, පටිවෙදයාමි තෙ මහාරාජ ඉච්‌චෙවමාදි.
තදත්‌ථෙ – ඌනස්‌ස පාරිපූරියා තං චීවරං නික්‌ඛිපිතබ්‌බං. බුද්‌ධස්‌ස අත්‌ථාය, ධම්‌මස්‌ස අත්‌ථාය, සඞ්‌ඝස්‌ස අත්‌ථාය, ජීවිතං පරිච්‌චජාමි ඉච්‌චෙවමාදි.
තුමත්‌ථෙ -ලොකානුකම්‌පාය අත්‌ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්‌සානං බුද්‌ධො ලොකෙ උප්‌පජ්‌ජති. භික්‌ඛූනං ඵාසුවිහාරාය විනයො පඤ්‌ඤත්‌තො ඉච්‌චෙවමාදි.
අලමත්‌ථප්‌පයොගෙ-අලමිති අරහති පටික්‌ඛිත්‌තෙසු. අලං මෙ බුද්‌ධො, අලං මෙ රජ්‌ජං, අලං භික්‌ඛු පත්‌තස්‌ස, අලං මල්‌ලො මල්‌ලස්‌ස, අරහති මල්‌ලො මල්‌ලස්‌ස. පටික්‌ඛිත්‌තෙ අලං තෙ රූපං කරණීයං, අලං මෙ හිරඤ්‌ඤසුවණ්‌ණෙන ඉච්‌චෙවමාදි.
මඤ්‌ඤතිප්‌පයොගෙ අනාදරෙ අප්‌පාණිනි-කට්‌ඨස්‌ස තුවං මඤ්‌ඤෙ, කලිඞ්‌ගරස්‌ස තුවං මඤ්‌ඤෙ.
අනාදරෙති කිමත්‌ථං? සුවණ්‌ණං විය තං මඤ්‌ඤෙ.
අප්‌පාණිනීති කිමත්‌ථං? ගද්‍රභං තුවං මඤ්‌ඤෙ ඉච්‌චෙවමාදි.
ගත්‍යත්‌ථකම්‌මනි-ගාමස්‌ස පාදෙන ගතො, නගරස්‌ස පාදෙන ගතො, අප්‌පො සග්‌ගාය ගච්‌ඡති, සග්‌ගස්‌ස ගමනෙන වා, මූලාය පටිකස්‌සෙය්‍ය සඞ්‌ඝො. දුතියා ච, ගාමං පාදෙන ගතො, නගරං පාදෙන ගතො, අප්‌පො සග්‌ගං ගච්‌ඡති, සග්‌ගං ගමනෙන වා, මූලං පටිකස්‌සෙය්‍ය සඞ්‌ඝො ඉච්‌චෙවමාදි.
ආසීසත්‌ථෙ-ආයස්‌මතො දීඝායුකො හොතු, භද්‌දං භවතො හොතු, කුසලං භවතො හොතු, අනාමයං භවතො හොතු, සුඛං භවතො හොතු, ස්‌වාගතං භවතො හොතු, අත්‌ථො භවතො හොතු, හිතං භවතො හොතු ඉච්‌චෙවමාදි.
සම්‌මුතිප්‌පයොගෙ– අඤ්‌ඤත්‍ර සඞ්‌ඝසම්‌මුතියා භික්‌ඛුස්‌ස විප්‌පවත්‌ථුං න වට්‌ටති, සාධු සම්‌මුති මෙ තස්‌ස භගවතො දස්‌සනාය ඉච්‌චෙවමාදි.
භිය්‍යප්‌පයොගෙ – භිය්‍යොසො මත්‌තායං ඉච්‌චෙවමාදි.
සත්‌තම්‍යත්‌ථෙ – තුය්‌හඤ්‌චස්‌ස ආවි කරොමි, තස්‌ස මෙ සක්‌කො පාතුරහොසි ඉච්‌චෙවමාදි.
අත්‌ථග්‌ගහණෙන බහූසු අක්‌ඛරප්‌පයොගෙසු දිස්‌සති.
තං යථා? උපමං මත කරිස්‌සාමි, ධම්‌මං වො දෙසෙස්‌සාමි.
සාරත්‌ථෙ ච – දෙසෙතු භන්‌තෙ භගවා ධම්‌මං භික්‌ඛූනං. තස්‌ස ඵාසු විහාරාය හොති, එතස්‌ස පහිණෙය්‍ය, යථා නො භගවා බ්‍යාකරෙය්‍ය, තථාපි තෙසං බ්‍යාකරිස්‌සාම , කප්‌පති සමණානං ආයොගො, අම්‌හාකං මණිනා අත්‌ථො, කිමත්‌ථො මෙ බුද්‌ධෙන, සෙය්‍යො මෙ අත්‌ථො, බහූපකාරා භන්‌තෙ මහාපජා පතිගොතමී භගවතො, බහූපකාරා භික්‌ඛවෙ මාතාපිතරො පුත්‌තානං ඉච්‌චෙවමාදි.
සෙසෙසු අක්‌ඛරප්‌පයොගෙසුපි අඤ්‌ඤෙපි පයොගා පයොගවිචක්‌ඛණෙහි යොජෙතබ්‌බා.
චග්‌ගහණං විකප්‌පනත්‌ථවාග්‌ගහණානුකඩ්‌ඪනත්‌ථං. යෙ කෙචි සද්‌දා සම්‌පදානප්‌පයොගිකා මයා නොපදිට්‌ඨා, තෙසං ගහණත්‌ථං ඉධ විකප්‌පීයති වාසද්‌දො.
තං යථා? භික්‌ඛුසඞ්‌ඝස්‌ස පභූ අයං භගවා, දෙසස්‌ස පභූ අයං රාජා. ඛෙත්‌තස්‌ස පභූ අයං ගහපති, අරඤ්‌ඤස්‌ස පභූ අයං ලුද්‌දකො ඉච්‌චෙවමාදි. ක්‌වචි දුතියා තතියා පඤ්‌චමී ඡට්‌ඨී සත්‌තම්‍යත්‌ථෙසු ච.
යො ආධාරො, තං ඔකාසසඤ්‌ඤං හොති. ස්‌වාධාරො චතුබ්‌බිධො බ්‍යාපිකො, ඔපසිලෙසිකො, වෙසයිකො සාමීපිකො චාති.
ඔපසිලෙසිකො–පරියඞ්‌කෙ රාජා සෙති, ආසනෙ උපවිට්‌ඨො සඞ්‌ඝො.
වෙසයිකො–භූමීසු මනුස්‌සා චරන්‌ති, අන්‌තලික්‌ඛෙ වායූ වායන්‌ති. ආකාසෙ සකුණා පක්‌ඛන්‌දන්‌ති.
සාමීපිකො–වනෙ හත්‌ථිනො චරන්‌ති, ගඞ්‌ගායං ඝොසො තිට්‌ඨති, වජෙ ගාවො දුහන්‌ති, සාවත්‌ථියං විහරති ජෙතවනෙ.
ඔකාසමිච්‌චනෙන ක්‌වත්‌ථො? ඔකාසෙ සත්‌තමී.
යෙන වා කයිරතෙ, යෙන වා පස්‌සති, යෙන වා සුණාති, තං කාරකං කරණසඤ්‌ඤං හොති.
දත්‌තෙන විහිං ලුනාති, වාසියා කට්‌ඨං තච්‌ඡති, ඵරසුනා රුක්‌ඛං ඡින්‌දති, කුදාලෙන පථවිං ඛණති, සත්‌ථෙන කම්‌මං කරොති. චක්‌ඛුනා රූපං පස්‌සති.
කරණමිච්‌චනෙන ක්‌වත්‌ථො? කරණෙ තතියා.
යං වා කරොති, යං වා පස්‌සති, යං වා සුණාති, තං කාරකං කම්‌මසඤ්‌ඤං හොති.
ඡත්‌තං කරොති, රථං කරොති, රූපං පස්‌සති, සද්‌දං සුණාති, කණ්‌ටකං මද්‌දති, විසං ගිලති.
කම්‌මමිච්‌චනෙන ක්‌වත්‌ථො? කම්‌මත්‌ථෙ දුතියා.
යො කරොති, සො කත්‌තුසඤ්‌ඤො හොති.
අහිනා දට්‌ඨො නරො, ගරුළෙන හතො නාගො. බුද්‌ධෙන ජිතො මාරො, උපගුත්‌තෙන මාරො බන්‌ධො.
කත්‌තුඉච්‌චනෙන ක්‌වත්‌ථො? කත්‌තරි ච.
යො කත්‌තාරං කාරෙති, සො හෙතුසඤ්‌ඤො හොති, කත්‌තා ච.
සො පුරිසො තං පුරිසං කම්‌මං කාරෙති සො පුරිසො තෙන පුරිසෙන කම්‌මං කාරෙති, සො පුරිසො තස්‌ස පුරිසස්‌ස කම්‌මං කාරෙති. එවං හාරෙති පාඨෙති පාචෙති, ධාරෙති.
හෙතුඉච්‌චනෙන ක්‌වත්‌ථො? ධාතූහි ණෙ ණය ණාපෙ ණාපයා කාරිතානි හෙත්‌වත්‌ථෙ.
යස්‌ස වා පරිග්‌ගහො, තං සාමීසඤ්‌ඤං හොති.
තස්‌ස භික්‌ඛුනො පටිවීසො, තස්‌ස භික්‌ඛුනො පත්‌තො, තස්‌ස භික්‌ඛුනො චීවරං, අත්‌තනො මුඛං.
සාමීඉච්‌චනෙන ක්‌වත්‌ථො? සාමිස්‌මිං ඡට්‌ඨී.
ලිඞ්‌ගත්‌ථාභිධානමත්‌තෙ පඨමාවිභත්‌ති හොති.
පුරිසො, පුරිසා, එකො, ද්‌වෙ, ච, වා, හෙ, අහෙ, රෙ, අරෙ.
ආලපනත්‌ථා ධිකෙ ලිඞ්‌ගත්‌ථාභිධානමත්‌තෙ ච පඨමාවිභත්‌ති හොති.
භො පුරිස, භවන්‌තො පුරිසා, භො රාජ, භවන්‌තො රාජානො, හෙ සඛෙ, හෙ සඛිනො.
කරණකාරකෙ තතියාවිභත්‌ති හොති.
අග්‌ගිනා කුටිං ඣාපෙති, මනසා චෙ පදුට්‌ඨෙන, මනසා චෙ පසන්‌නෙන, කායෙන කම්‌මං කරොති.
සහාදියොගත්‌ථෙ ච තතියාවිභත්‌ති හොති.
සහාපි ගග්‌ගෙන සඞ්‌ඝො උපොසථං කරෙය්‍ය, විනාපි ගග්‌ගෙන, මහතා භික්‌ඛුසඞ්‌ඝෙන සද්‌ධිං, සහස්‌සෙන සමං මිතා.
කත්‌තරි ච තතියාවිභත්‌ති හොති.
රඤ්‌ඤා හතො පොසො, යක්‌ඛෙන දින්‌නො වරො, අහිනා දට්‌ඨො නරො.
හෙත්‌වත්‌ථෙ ච තතියාවිභත්‌ති හොති.
අන්‌නෙන වසති, ධම්‌මෙන වසති, විජ්‌ජාය වසති, සක්‌කාරෙන වසති.
සත්‌තම්‍යත්‌ථෙ ච තතියාවිභත්‌ති හොති.
යෙන බ්‍යාධිමතා අඞ්‌ගෙන අඞ්‌ගිනො විකාරො ලක්‌ඛීයතෙ. තත්‌ථ තතියාවිභත්‌ති හොති.
අක්‌ඛිනා කාණො, හත්‌ථෙන කුණී, කාණං පස්‌සති නෙත්‌තෙන, පාදෙන ඛඤ්‌ජො, පිට්‌ඨියා ඛුජ්‌ජො.
විසෙසනත්‌ථෙ ච තතියාවිභත්‌ති හොති.
ගොත්‌තෙන ගොතමො නාථො, සුවණ්‌ණෙන අභිරූපො, තපසා උත්‌තමො.
සම්‌පදානකාරකෙ චතුත්‌ථීවිභත්‌ති හොති.
බුද්‌ධස්‌ස වා ධම්‌මස්‌ස වා සඞ්‌ඝස්‌ස වා දානං දෙති, දාතා හොති සමණස්‌ස වා බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස වා.
නමොයොගාදීස්‌වපි ච චතුත්‌ථීවිභත්‌ති හොති.
අපාදානකාරකෙ පඤ්‌චමීවිභත්‌ති හොති.
පාපා චිත්‌තං නිවාරයෙ, අබ්‌භා මුත්‌තොව චන්‌දිමා, භයා මුච්‌චති සො නරො.
කාරණත්‌ථෙ ච පඤ්‌චමීවිභත්‌ති හොති.
අනනුබොධා අප්‌පටිවෙධා චතුන්‌නං අරියසච්‌චානං යථාභූතං අදස්‌සනා.
කම්‌මත්‌ථෙ දුතියාවිභත්‌ති හොති.
ගාවං හනති, වීහයො ලුනාති, සත්‌ථං කරොති, ඝටං කරොති, රථං කරොති, ධම්‌මං සුණාති, බුද්‌ධං පූජෙති, වාචං භාසතී, තණ්‌ඩුලං වචති, චොරං ඝාතෙති.
කාලද්‌ධානං අච්‌චන්‌තසංයොගෙ දුතියාවිභත්‌ති හොති.
මාසං මංසොදනං භුඤ්‌ජති, සරදං රමණීයා නදී, මාසං සජ්‌ඣායති, යොජනං වනරාජි, යොජනං දීඝො පබ්‌බතො, කොසං සජ්‌ඣායති.
අච්‌චන්‌තසංයොගෙති කිමත්‌ථං? සංවච්‌ඡරෙ භොජනං භුඤ්‌ජති.
කම්‌මප්‌පවචනීයයුත්‌තෙ දුතියාවිභත්‌ති හොති.
තං ඛො පන භවන්‌තං ගොතමං එවං කල්‍යාණො කිත්‌තිසද්‌දො අබ්‌භුග්‌ගතො, පබ්‌බජිතමනුපබ්‌බජිංසු.
ගති බුද්‌ධි භුජ පඨ හර කර සයාදීනං පයොගෙ කාරිතෙ දුතියාවිභත්‌ති හොති වා.
පුරිසො පුරිසං (ගාමං) ගාමයති, පුරිසො පුරිසෙන වා, පුරිසො පුරිසස්‌ස වා. එවං බොධයති, භොජයති, පාඨයති, හාරයති, කාරයති, සයාපයති. එවං සබ්‌බත්‌ථ කාරිතෙ.
සාමිස්‌මිං ඡට්‌ඨීවිභත්‌ති හොති.
ඔකාසකාරකෙ සත්‌තමීවිභත්‌ති හොති.
ගම්‌භීරෙ ඔදකන්‌තිකෙ, පාපස්‌මිං රමති මනො, භගවති බ්‍රහ්‌මචරියං වුස්‌සති කුලපුත්‌තො.
සාමී ඉස්‌සර අධිපති දායාද සක්‌ඛීපතිභූ පසුතකුසල ඉච්‌චෙතෙහි පයොගෙ ඡට්‌ඨීවිභත්‌ති හොති, සත්‌තමී ච.
ගොණානං සාමී, ගොණෙසු සාමී, ගොණානං ඉස්‌සරො, ගොණෙසු ඉස්‌සරො. ගොණානං අධිපති, ගොණෙසු අධිපති. ගොණානං දායාදො, ගොණෙසු දායාදො. ගොණානං සක්‌ඛී, ගොණෙසු සක්‌ඛී, ගොණානං පතිභූ, ගොණෙසු පතිභූ. ගොණානං පසුතො, ගොණෙසු පසුතො. ගොණානං කුසලො, ගොණෙසු කුසලො.
නිද්‌ධාරණත්‌ථෙ ච ඡට්‌ඨීවිභත්‌ති හොති, සත්‌තමී ච.
කණ්‌හා ගාවීනං සම්‌පන්‌නඛීරතමා, කණ්‌හා ගාවීසු සම්‌පන්‌නඛීරතමා. සාමා නාරීනං දස්‌සනීයතමා, සාමා නාරීසු දස්‌සනීයතමා. මනුස්‌සානං ඛත්‌තියො සූරතමො, මනුස්‌සෙසු ඛත්‌තියො සූරතමො. පථිකානං ධාවන්‌තො සීඝතමො, පථිකෙසු ධාවන්‌තො සීඝතමො.
අනාදරෙ ඡට්‌ඨීවිභත්‌ති හොති, සත්‌තමී ච.
රුදතො දාරකස්‌ස පබ්‌බජි, රුදන්‌තස්‌මිං දාරකෙ පබ්‌බජි.
ඡට්‌ඨීනමත්‌ථෙ ක්‌වචි දුතියාවිභත්‌ති හොති.
අපිස්‌සු මං අග්‌ගිවෙස්‌සන තිස්‌සො උපමා පටිභංසු.
තතියාසත්‌තමීනං අත්‌ථෙ ච ක්‌වචි දුතියාවිභත්‌ති හොති.
සචෙ මං සමණො ගොතමො ආලපිස්‌සති, ත්‌වඤ්‌ච මං නාභිභාසසි. එවං තතියත්‌ථෙ.
පුබ්‌බණ්‌හසමයං නිවාසෙත්‌වා, එකං සමයං භගවා. එවං සත්‌තම්‍යත්‌ථෙ.
තතියාසත්‌තමීනං අත්‌ථෙ ච ක්‌වචි ඡට්‌ඨීවිභත්‌ති හොති.
කතො මෙ කල්‍යාණො, කතං මෙ පාපං. එවං තතියත්‌ථෙ.
කුසලා නච්‌චගීතස්‌ස සික්‌ඛිතා චාතුරිත්‌ථියො, කුසලො ත්‌වං රථස්‌ස අඞ්‌ගපච්‌චඞ්‌ගානං. එවං සත්‌තම්‍යත්‌ථෙ.
ක්‌වචීති කිමත්‌ථං? යො වො ආනන්‌ද මයා ධම්‌මො ච විනයො ච දෙසිතො පඤ්‌ඤත්‌තො, ආනන්‌දො අත්‌ථෙසු විචක්‌ඛණො.
දුතියාපඤ්‌චමීනඤ්‌ච අත්‌ථෙ ක්‌වචි ඡට්‌ඨීවිභත්‌ති හොති.
තස්‌ස භවන්‌ති වත්‌තාරො, සහසා කම්‌මස්‌ස කත්‌තාරො, එවං දුතියත්‌ථෙ.
අස්‌සවනතා ධම්‌මස්‌ස පරිහායන්‌ති, කින්‌නු ඛො අහං තස්‌ස සුඛස්‌ස භායාමි, සබ්‌බෙ තසන්‌ති දණ්‌ඩස්‌ස, සබ්‌බෙ භායන්‌ති මච්‌චුනො, භීතො චතුන්‌නං ආසීවිසානං ඝොරවිසානං, භායාමි ඝොරවිසස්‌ස නාගස්‌ස. එවං පඤ්‌චම්‍යත්‌ථෙ.
කම්‌මකරණනිමිත්‌තත්‌ථෙසු සත්‌තමීවිභත්‌ති හොති.
සුන්‌දරාවුසො ඉමෙ ආජීවකා භික්‌ඛූසු අභිවාදෙන්‌ති. එවං කම්‌මත්‌ථෙ.
හත්‌ථෙසු පිණ්‌ඩාය චරන්‌ති, පත්‌තෙසු පිණ්‌ඩාය චරන්‌ති, පථෙසු ගච්‌ඡන්‌ති. එවං කරණත්‌ථෙ.
දීපි චම්‌මෙසු හඤ්‌ඤතෙ, කුඤ්‌ජරො දන්‌තෙසු හඤ්‌ඤතෙ, එවං නිමිත්‌තත්‌ථෙ.
සම්‌පදානෙ ච සත්‌තමීවිභත්‌ති හොති.
සඞ්‌ඝෙ දින්‌නං මහප්‌ඵල, සඞ්‌ඝෙ ගොතමී දෙහි, සඞ්‌ඝෙ තෙ දින්‌නෙ අහඤ්‌චෙව පූජිතො භවිස්‌සාමි.
පඤ්‌චම්‍යත්‌ථෙ ච සත්‌තමීවිභත්‌ති හොති.
කදලීසු ගජෙ රක්‌ඛන්‌ති.
කාලභාවෙසු ච කත්‌තරි පයුජ්‌ජමානෙ සත්‌තමීවිභත්‌ති හොති.
පුබ්‌බණ්‌හසමයෙ ගතො, සායන්‌හසමයෙ ආගතො. භික්‌ඛූසු භොජීයමානෙසු ගතො, භුත්‌තෙසු ආගතො. ගොසුදුය්‌හමානෙසු ගතො, දුද්‌ධාසු ආගතො.
උපඅධිඉච්‌චෙතෙසං පයොගෙ අධිකඉස්‌සරවචනෙ සත්‌තමීවිභත්‌ති හොති.
උප ඛාරියං දොණො, උප නික්‌ඛෙ කහාපණං. අධි බ්‍රහ්‌මදත්‌තෙ පඤ්‌චාලා, අධි නච්‌චෙසු ගොතමී, අධි දෙවෙසු බුද්‌ධො.
මණ්‌ඩිතඋස්‌සුක්‌කඉච්‌චෙතෙස්‌වත්‌ථෙසු තතියාවිභත්‌ති හොති, සත්‌තමී ච.
ඤාණෙන පසීදිතො, ඤාණස්‌මිං වා පසීදිතො, ඤාණෙන උස්‌සුක්‌කො, ඤාණස්‌මිං වා උස්‌සුක්‌කො තථාගතො වා තථාගතගොත්‌තො වා.
ඉති නාමකප්‌පෙ කාරකකප්‌පො ඡට්‌ඨො කණ්‌ඩො.
කාරකකප්‌පො නිට්‌ඨිතො.
No comments:
Post a Comment